Gustave Courbet, Γράμματα στους Γερμανούς, Εκδόσεις Ροές

Την εποχή της επέλασης του ναζισμού και έπειτα από τον βομβαρδισμό της κωμόπολης Γκερνίκα στην Ισπανία, στην χώρα των Βάσκων, μια ομάδα Γερμανών αξιωματούχων επισκέφθηκαν το εργαστήριο του Πικάσο στο Bateau Lavoir. Εκεί αντίκρυσαν τον περίφημο πίνακα και ρώτησαν αφελώς τον Πικάσο αν αυτός είχε φιλοτεχνήσει, αν εκείνος είχε κάνει αυτό το έργο. Η απάντηση ήταν αποστομωτική εκ μέρους του ζωγράφου, ο οποίος και τους απάντησε πως όχι, εσείς το κάνατε. Είναι μία ανέκδοτη ιστορία από τις πολλές που κυκλοφορούν και μαρτυρούν τον πρωταρχικό ρόλο των καλλιτεχνών στον ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό χώρο, καθώς οι δημιουργοί, ζωγράφοι, ποιητές, γλύπτες, λογοτέχνες, μουσικοί δεν είναι ξένα σώματα, είναι ενεργά μέλη μιας κοινωνίας από την οποία άλλωστε επηρεάζονται άμεσα και από την οποία αντλούν θεματολογία για τα έργα τους, συμμετέχουν στο γίγνεσθαι.Περισσότερα

Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Έγκλημα και τιμωρία, Εκδόσεις Μίνωας

Ταπεινός και καταφρονεμένος, αιώνιος σύζυγος, αδερφός του εαυτού του, έφηβος που πέρασε την ζωή του μέσα σε λευκές νύχτες, αυτός είναι ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι. Είναι και η ενσάρκωση του ανθρώπου που πάσχισε να βρει τα βήματά του, να ξεφύγει από το σκοτάδι του και να ξεφύγει από τα χτυπήματα μίας ζωής που δεν του χάρισε τίποτα. Μία ταλαιπωρημένη ψυχή που με την ευαισθησία του και την ανήσυχη ζωή του κατάφερε σαν ένας άλλος Βαν Γκογκ να μετουσιώσει την οδύνη του σε έργο, ένας Χριστός της καθημερινότητας μέσα σε μία κοινωνία που δεν έχει κατανόηση και χώρο για το διαφορετικό. Σε αυτό το περιβάλλον μεγαλούργησε, η φωνή του μίλησε και στο εμβληματικό και μοναδικό αυτό σύγγραμμα ζει η δική του ψυχή. Το Έγκλημα και Τιμωρία είναι ένα πραγματικό διαμάντι, αν αναλογιστεί κανείς πως ερμηνεύει και αναλύει την ψυχοσύνθεσή μίας ύπαρξης που μέσα στις υπόγειες διαβάσεις και στις σκοτεινές κατακόμβες της σκέψης του πασχίζει αφού τον αναλύσει να τον βγάλει στο φως.

Αναμφίβολα, ο Ντοστογιέφσκι υπήρξε δέσμιος των αδυναμιών του και των έντονων παθών του, αυτές καθρεφτίζει εξάλλου στους ήρωές του. Ξόδευε τόση ενέργεια, επιστράτευε τόση δράση και η τρέλα βρισκόταν ανά πάσα στιγμή στο κατώφλι του μυαλού του με κίνδυνο να χαθεί στα μονοπάτια της χωρίς σχέδιο διάσωσής να προβλέπεται στον ορίζοντα. Οι εθισμοί και οι εξαρτήσεις του, το ποτό, ο τζόγος, η αυτοκαταστροφή και οι αυτοκτονικές τάσεις λοιπόν δεν αποτέλεσαν παρά ένα μέσο εκτόνωσης της καθ’ ομολογία ανεξήγητης, δυσερμήνευτης και σχεδόν θεόσταλτης ιδιοφυίας. Μέσα σε όλον αυτό τον πυρετό και την λάβα που πάντα σιγόκαιγε, δεν έπαψε να γεμίζει το δοχείο της ζωής του με ακραίες συμπεριφορές και ακρότητες γιατί με αυτή την παρά φύση μέθοδο τιθάσευε ο ίδιος τα ατελείωτα και αγριεμένα ένστικτά του. Δεν είναι παράλογη όλη αυτή η παραφορά που τον διακατείχε και αυτά τα στοιχεία και χαρακτηριστικά έχουν και τα πρόσωπά του, ένα από τα οποία είναι ο ίδιος ο Ρασκόλνικωφ, σάρκα εκ της σαρκός του, ο άλλος του εαυτός.

Ένα οικουμενικό μυθιστόρημα που θέτει τον άνθρωπο και τις πράξεις του στο επίκεντρο της κρίσης

Ο Ντοστογιέφσκι άσκησε μέσα από τα έργα του έντονη κριτική και ψυχογράφησε με γλαφυρό και ωμό τρόπο σκηνές από την καθημερινότητα των Ρώσων, πολλές φορές δεχόμενος τα πυρά των κριτικών. Χωρίς οικονομικά μέσα, με ασταθή οικογενειακή και συζυγική ζωή, με άθλιες συνθήκες ζωής και με τις αρρώστιες να τον ταλαιπωρούν συνεχώς, πάλεψε με την συνείδησή του για να καταφέρει να εξωτερικεύσει τα όσα τον απασχολούσαν. Στο Έγκλημα και Τιμωρία απαθανάτισε τον σύγχρονο άνθρωπο που ρέπει μεταξύ λογικής και παραλόγου, μεταξύ ήθους και ανηθικότητας, μεταξύ δύναμης και αδυναμίας. Διαβλέπουμε καθαρά την συναισθηματική φόρτιση, την ψυχανάλυση των χαρακτήρων ανθρώπων που ρέπουν προς την παρανομία και την ανηθικότητα και έναν Ντοστογιέφσκι που μέσα από το κείμενο αυτό εκφράζει την απαραίτητη προσέγγιση στα θεία – ο πατέρας του ήταν κληρικός – ως το μόνο μέσο απελευθέρωσης και απενεχοποίησης της ένοχης ψυχής.

Το βιβλίο αυτό δεν είναι μια απλή ιστορία, στα λόγια του κρύβεται όλη η σοφία του, όλες οι ανησυχίες του, όλος ο εσωτερικός κόσμος μιλάει εδώ και ξετυλίγει τις σκέψεις του Ντοστογιέφσκι για τη ζωή και τον άνθρωπο. Ο Ρασκόλνικωφ, ο πρωταγωνιστής του βιβλίου, είναι ένας διχοτομημένος, ένας ρημαγμένος άνθρωπος, είναι η πεμπτουσία του αμαρτωλού ανθρώπου που οδηγείται στα άκρα, που κατακρημνίζεται και περιμένει την δαμόκλειο σπάθη της τιμωρίας να πέσει ως πέλεκυς επί της κεφαλής του. Ο Ντοστογιέφσκι είναι σκληρός και αδυσώπητος με τον ήρωά του διότι την ίδια στιγμή είναι ανελέητος με τον ίδιο του τον εαυτό και ο ήρωάς του είναι η απόλυτη αντανάκλαση του ίδιου και των σκοταδιών στα οποία έχει περιπέσει χρόνια τώρα. Ο δολοφόνος Ρασκόλνικωφ επιζητά το έγκλημα, όχι για την ίδια την πράξη μα για τον συμβολισμό της πράξης και τις αλλαγές που επιθυμεί να επιφέρει στην κοινωνία μέσω αυτής της επαχθούς ενέργειας. Δεν είναι ένας συνειδητός δολοφόνος, δεν είναι στο αίμα του να σκοτώσει αλλά διέπεται από μια ανάγκη που προκύπτει από τα όσα σκέφτεται συνολικά, οδηγείται στο έγκλημα σε μια στιγμή αδυναμίας, σαν να βρίσκεται σε αρχαία ελληνική τραγωδία.

Είναι η ανάγκη του αυτή να περάσει τις σκέψεις του σε χαρτί και να μας μεταφέρει ως ανταποκριτής της ίδιας του της ζωής όσα δραματικά περνούσε, τόσο στη σχέση του με τη γυναίκα του και την απώλεια του παιδιού τους όσο και τις δικές του εξάρσεις, αντιδράσεις και απογοητεύσεις που τον οδήγησαν στην αυτοκαταστροφή του μέσω του τζόγου και του ποτού. Δεν πτοήθηκε από την εχθρικότητα των ανθρώπων και ψήλωσε μέσα του το κερί της ψυχής του που εκλιπαρούσε για διαφυγή μέσω της δημιουργίας, οδήγησε έτσι την καλλιτεχνική του παρακαταθήκη στις κορυφές της οικουμενικότητας. Διανοητής και εκφραστής-μύστης των πιο μύχιων αγωνιών του μέσω της λογοτεχνίας και κατά προέκταση μέσω των λέξεων, ο Ντοστογιέφσκι έδρασε στο “κρησφύγετο” που ο ίδιος είχε επιλέξει να φωλιάσει τις ιδέες του και εκεί να φιλοξενήσει – μια και ήταν περαστικός από τη ζωή αυτή – το εργαστήριο επεξεργασίας της κρυφής πάλης με το μέσα του. Αυτή η διακαής του επιθυμία και λαχτάρα για ζωή μέσω της τέχνης του είχε κυρίως δύσκολες στιγμές, περισσότερες λύπες και απογοητεύσεις παρά χαρές και ικανοποιήσεις. Και όμως ο ίδιος στάθηκε ζωντανός και όρθιος στις επάλξεις σαν η μοίρα να τον είχε θέσει σε αυτό το μετερίζι μέχρι να ολοκληρώσει και το τελευταίο του αριστούργημα, τους Αδελφούς Καραμαζόφ, μέχρι να πει δηλαδή και την τελευταία του λέξη.

“Ω, Θεέ μου! Τι αηδιαστικά είναι όλα αυτά! Μα είναι δυνατόν, είναι δυνατόν, εγώ…όχι, αυτή η βλακεία, αυτός ο παραλογισμός! πρόσθεσε αποφασιστικά”

“Πάει καιρός που ήταν άρρωστος ͘  μα αυτά που τον τσάκισαν δεν ήταν οι φρικαλεότητες της ζωής στα κάτεργα, ούτε η δουλειά ούτε το φαγητό ούτε το ξυρισμένο κεφάλι ούτε τα κουρελιασμένα ρούχα του”

Βασίλης Βασιλικός, Ζ – Φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος, Εκδόσεις Gutenberg

Η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, την οποία και πραγματεύεται ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά και εμβληματικά βιβλία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, είναι ένα ιστορικό συμβάν που στιγμάτισε τη μεταπολεμική Ελλάδα σε μια περίοδο ιδιαίτερα άστατη, αβέβαιη και μισαλλόδοξη. Τα γεγονότα του εμφυλίου πολέμου που δίχασαν την Ελλάδα στα δύο και τα συμβάντα που ακολούθησαν τον βίαιο τερματισμό του δημιούργησαν ένα πλαίσιο αστάθειας πολιτικής και κοινωνικής που είχε ως αποτέλεσμα την επιβολή της δικτατορίας από τους Συνταγματάρχες. Η ιστορία δεν γράφεται μόνο από τα όσα συμβαίνουν αλλά και από αυτά που δεν συμβαίνουν, με την έννοια πως δυστυχώς δεν εξασφαλίστηκε η ομαλή πορεία της δημοκρατίας στα χρόνια που ακολούθησαν μετεμφυλιακά. Ο Βασίλης Βασιλικός με το Ζ, το οποίο ως γνωστόν μεταφέρθηκε με εξαιρετική επιτυχία στη μεγάλη οθόνη, ξετυλίγει και περιγράφει τις εξελίξεις και όλα όσα προηγήθηκαν μέχρι να συμβεί το μοιραίο θανατικό.Περισσότερα

Μιγέλ δε Ουναμούνο, Δύο μάνες, Εκδόσεις Μάγμα

Υπάρχει ένας συγκλονιστικός πίνακας του Φρανσίσκο Γκόγια όπου απεικονίζεται ο Κρόνος να καταβροχθίζει τον γιο του, μια σκηνή αποκαλυπτική. Είναι ένας πίνακας που αποτυπώνει την τραγικότητα ενός μυθολογικού συμβάντος, ο πατέρας καταπίνει και σκοτώνει με τέτοιο βίαιο και απεχθή τρόπο τον ίδιο του τον γιο. Η νουβέλα του Ουναμούνο έχει και αυτή αρχετυπικά στοιχεία, θυμίζει κάτι από την τραγική κατάληξη πολλών ηρώων και ηρωίδων των περίφημων αρχαίων ελληνικών τραγωδιών, αυτές που ο Σαίξπηρ αργότερα μετεξέλιξε και προσάρμοσε στη δική του εποχή. Στον πίνακα του Γκόγια αν στη θέση του Κρόνου τοποθετήσουμε μια γυναίκα, τότε κουμπώνει εξαιρετικά με την περίπτωση του Δον Χουάν, του πρωταγωνιστή που βρίσκεται στο επίκεντρο της αφήγησης του Ουναμούνο.Περισσότερα

R. Keith Schoppa, Μια σύντομη ιστορία του εικοστού αιώνα, Εκδόσεις Ψυχογιός

Η ιστορία ανέκαθεν αποτελούσε το όχημα εκείνο πάνω στο οποίο πατάει ο άνθρωπος για να γνωρίσει τον ίδιο του τον εαυτό μέσα από γεγονότα, κρίσεις και ανατροπές. Με αναφορές σε διαφορετικές περιόδους της ιστορίας και μέσα από μία πληθώρα πηγών τα ιστορικά πονήματα, όπως αυτό εδώ, επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές και μας ταξιδεύουν παρέα με την μηχανή του χρόνου σε όσα αξίζει να γνωρίζουμε για το παρελθόν μας. Με γνώση και αξιέπαινη ευρυμάθεια τα βιβλία αυτά μας παίρνουν από το χέρι και μας προσφέρουν με την οπτική γωνία του ιστορικού στην αρχαιότητα, κλασική και ύστερη, τη σύγχρονη ιστορία, την τέχνη, τη θρησκεία, την πολιτική και εμπλουτίζει το πεδίο των γνώσεών μας. Η σύγχρονη ιστορία του εικοστού αιώνα είναι ένα βήμα για να γνωρίσουμε το πρόσφατο παρελθόν για να διδαχθούμε από αυτό.Περισσότερα

Λέων Τολστόι, Πόλεμος και ειρήνη, Εκδόσεις Διόπτρα

Ο Τολστόι ανήκει στο πάνθεον των λογοτεχνών που άλλαξαν το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο και αυτό το πέτυχε μέσω γραπτών που έχουν μείνει στην ιστορία της λογοτεχνίας ως παρακαταθήκη. Είχε πει κάποτε πως όσο ο άνθρωπος έχει ζωή μέσα του, κουβαλάει στην ψυχή του το αληθινό καλό και μπορεί πάντα να το μεταδώσει και στους συνανθρώπους του. Η συνεισφορά του στα γράμματα και την κοινωνία, δηλαδή τον απλό κόσμο, είναι μεγαλειώδης γιατί με απλότητα με την οποία διήγε το βίο του, και αν και οικονομικά εύρωστος, αποκήρυξε την πολυτέλεια, πάλεψε με όπλο το λόγο του για να απαλύνει τον ανθρώπινο πόνο και την κοινωνική ανισότητα. Σε όλη του τη ζωή και μέχρι το τέλος υπηρέτησε με ζήλο τις αρχές και τις αξίες που ο ίδιος είχε ορίσει, χωρίς να παρεκκλίνει από αυτές. Αυτό το πνεύμα της απλότητάς του μεταλαμπαδεύεται και μέσα από την ιστορία του βιβλίου που διαβάζει η μητέρα Νατάσα στα παιδιά της.

Περισσότερα

Σταύρος Λυγερός, Η εξέγερση του Πολυτεχνείου. Μια ξεχασμένη κατάθεση, Εκδόσεις Πατάκη

“Έλληνες, ακόμη το Πολυτεχνείο είναι ελεύθερο και αγωνιζόμαστε. Τα στήθια μας είναι προτεταμένα στα πολυβόλα και στα τεθωρακισμένα που βρίσκονται μπροστά στην πύλη του Πολυτεχνείου… Έλληνες, πρέπει να μάθετε την αλήθεια. Πρέπει να μάθετε πως τα παιδιά σας γεννήθηκαν λεύτερα, πως τα παιδιά σας θα ζήσουν ελεύθερα, πως τα παιδιά σας θα ζήσουν γιατί πιστεύουν στην προοπτική αυτού του τόπου… Ο ελληνικός λαός μάχεται και αγωνίζεται” είναι μερικά από τα λόγια του εκφωνητή Δημήτρη Παπαχρήστου, ο οποίος μέσα από τα μεγάφωνα που είχαν στηθεί στο Πολυτεχνείο απευθύνεται στον κόσμο και επισημαίνει την κρισιμότητα των ιστορικών στιγμών εκείνης της χρονικής περιόδου, μιλάει από καρδιάς και μέσα από την ψυχή του για τον αγώνα κατά της βαρβαρότητας και της ανελευθερίας. Ο Σταύρος Λυγερός, ξαναμιλά για εκείνες τις δύσκολες εβδομάδες και μέρες, το είχε ξανακάνει το 1977, και μας προσφέρει ένα χρονικό του τι συνέβη μέσα από τα όσα έζησε ο ίδιος, η μαρτυρία του είναι εμβληματική και διδακτική.Περισσότερα

Απούληιος, Το δαιμόνιον του Σωκράτη, Εκδόσεις Ροές

Η σειρά Μικρομέγκα των εκδόσεων Ροές, τόσο αυτή της λογοτεχνίας σε χρώμα λευκό όσο και η έτερη σε χρώμα πιο απαλό για να μπορούσε να τις ξεχωρίζουμε, είναι μια επένδυση στη γνώση, είναι ένα άνοιγμα στο πνεύμα και καλύπτει ένα ευρύ φάσμα, από τη βιογραφία, την ψυχολογία, την φιλοσοφία, μέχρι την ποίηση, την πολιτική, το δοκίμιο. Πρόκειται αναμφίβολα για μια εμπνευσμένη και πεφωτισμένη σειρά που προσφέρει στον αναγνώστη όλα εκείνα τα πνευματικά και φιλοσοφικά εχέγγυα για να αναστοχαστεί. Όλα τα βιβλία της σειράς είναι στοχευμένα προς αυτόν τον στόχο και τον σκοπό, είναι βιβλία διαχρονικά που πρέπει να μελετώνται ξανά και ξανά γιατί κάθε φορά έχουν και κάτι νέο να κομίσουν. Τέτοιο ακριβώς είναι και το παρόν βιβλίο, ένα εγχειρίδιο γνωριμίας με τον κόσμο των δαιμόνων και δη το δαιμόνιο του Σωκράτη, στο οποίο ο Απούληιος αναφέρεται μεταξύ άλλων. Περισσότερα

Pierre Assouline, Το Υπερωκεάνιο, Εκδόσεις Πόλις

Είναι κάποιοι συγγραφείς που όσο γράφουν τόσο πιο πολύ ωριμάζουν, τόσο πιο πολύ αποκαλύπτουν αυτό το έμφυτο χάρισμα που τους έχει δοθεί να συναρπάζουν τους αναγνώστες κάνοντας χρήση της γνώσης τους περί Ιστορίας με έναν κατά πολύ δικό τους τρόπο, μοναδικά σαγηνευτικό. Γιατί η Ιστορία είναι η απόδειξη της ύπαρξης του ανθρώπου, είναι εκείνο το όχημα που έχει τη δύναμη να μας μεταφέρει σε άλλους χρόνους και να τους ξαναζούμε σαν εμφανιστεί ένας πεφωτισμένος σαν τον Ασσουλίν να εκτοξεύει την περιέργειά μας και την φιλομάθεια μας.“Φως της αλήθειας, μάρτυρας των καιρών, δάσκαλος της ζωής είναι η Ιστορία” είχε γράψει ο Κικέρων. Πράγματι, η ιστορία, όπως και η τέχνη, είναι το πέρασμα του ανθρώπου από τη γη, είναι η απόδειξη της ίδιας του της ύπαρξης, των λαθών του αλλά και των επιτευγμάτων του.Περισσότερα

Hernan Diaz, Παρακαταθήκη, Εκδόσεις Μεταίχμιο

Ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ στο βιβλίο του Η Κατάρρευση που δημοσιεύτηκε το 1936, τέσσερα χρόνια δηλαδή πριν τον ξαφνικό του θάνατο αναφέρεται στη δίνη, η οποία δημιουργήθηκε από το κραχ του 1929 και επέδρασε τόσο αρνητικά στις ζωές των ανθρώπων. Και αυτό γιατί δεν πρόκειται απλά και μόνο για μία οικονομική κατάρρευση, αυτό που έλαβε χώρα ως γεγονός και οδήγησε πολύ κόσμο στην απόλυτη καταστροφή ήταν κυρίως η ψυχολογική κατάρρευση και η πλήρης διάλυση μιας μεσαίας τάξης που πριν λίγα μόλις χρόνια ζούσε το όνειρο της απόλυτης ευτυχίας. Η ευτυχία όμως αυτή δεν ήταν παρά ένα όνειρο θερινής νυκτός και μια ουτοπική ψευδαίσθηση καθώς η πεποίθηση πως το χρήμα θα συνεχίζει να ρέει άφθονο ήταν ένα πολύ καλογραμμένο παραμύθι χωρίς καλό τέλος.Περισσότερα

Andrew Baruch Wachtel, Τα Βαλκάνια στην Παγκόσμια Ιστορία, Εκδόσεις Κέδρος

Κατά τον Χέγκελ “το μόνο που μας διδάσκει η ιστορία είναι ότι τίποτε δεν μας διδάσκει η ιστορία”. Το οδοιπορικό στα ιστορικά γεγονότα που επιχειρεί σε αυτό το σπουδαίο πόνημα ο ιστορικός Γουάχτελ την άποψη του Χέγκελ έρχεται με τραγικά επίκαιρο τρόπο να επικροτήσει και να επαυξήσει. Η πολύπαθη περιοχή των Βαλκανίων έχει ένα ιστορικό βεβαρημένο που λειτούργησε και συνεχίζει να λειτουργεί ανασταλτικά για την ειρήνη στην περιοχή λόγω της πολυφυλετικής της διάστασης και της πολυφωνίας των λαών που την κατοικούν, θα μπορούσαμε να μιλάμε για μια άλλη Μέση Ανατολή. Εμείς όλοι θεατές αυτής της κατάστασης, η οποία χρόνια τώρα με επώδυνες συνέπειες μετατρέπεται σε τροχοπέδη ανάπτυξης και ευημερίας, εμφανίζεται σαν λύκος της στέπας να δηλητηριάζει με μίσος και μισαλλοδοξία κάθε προσπάθεια ανόρθωσης και συνύπαρξης των ανθρώπων.Περισσότερα

Ουίλλιαμ Μπάροουζ, Οι πόλεις της κόκκινης νύχτας, Εκδόσεις Τόπος

Στον πυρετό του χάους και της αναρχίας κινούνται οι ήρωες του Μπάροουζ, μέσα σε υπόγειες στοές ανομίας και ανηθικότητας που μοιάζει να έχουν πλημμυρίσει τα σωθικά των πόλεων και έχουν παρασύρει και τους ανθρώπους που τις κατοικούν. Ο Μπάροουζ περιγράφει μέσα στις ιστορίες του έναν κόσμο αλλόκοτο και απόκοσμο, μια κοινωνία σε πλήρη σήψη, ένα σύμπαν κοινωνικό εκτός πλαισίου κανονικότητας βουτηγμένο στην ασυδοσία και την παραβατικότητα, έναν κόσμο δίχως αύριο και δίχως μέλλον. Η γραφή του Ουίλλιαμ Μπάροουζ είναι καταιγιστική, είναι από μόνη της μοναδική γιατί μοιάζει να επιπλέει στα όρια της τρέλας και της παρανοϊκότητας. Μα μήπως οι ίδιες οι κοινωνίες, έτσι όπως έχουν ασύμβατα διαμορφωθεί και τα ίδια τα γεγονότα δεν οδηγούν τον σύγχρονο άνθρωπο στα πιο βαθιά σκοτάδια και τις πιο ανορθόδοξες πράξεις, μακριά από κάθε λογική και ορθολογισμό;Περισσότερα