Θέτοντας εμφατικά την υπεράσπιση του δικαίου στο επίκεντρο (Εμίλ Ζολά, Κατηγορώ, Εκδόσεις Γκοβόστη)

Ο καλλιτέχνης δεν είναι τίποτα χωρίς το ταλέντο, αλλά το ταλέντο δεν είναι τίποτα χωρίς τη δουλειά». Και πράγματι, ο κοινωνικά ευαίσθητος Εμίλ Ζολά ποτέ δε σταμάτησε να εργάζεται με όπλο το χάρισμά του στη γραφή. Ποτέ δεν κουράστηκε να κυκλοφορεί σαν ιμπρεσιονιστής ζωγράφος και να καταγράφει με την ματιά του και ύστερα με το μελάνι του επάνω στο χαρτί τις κοινωνικές ανθρώπινες στιγμές, τις εξάρσεις, τις αδυναμίες, τα τρωτά σημεία που αντίκριζε. Αυτό το έκανε ακόμα και όταν δεν είχε το παραμικρό εισόδημα από τα γραπτά του, ακόμα και όταν με ένα απλό κερί και με ένα κομμάτι ψωμί για φαγητό πάσχιζε και μοχθούσε να αποτυπώσει αυτά που τον απασχολούσαν. Ο Ζολά είναι ένας αγωνιστής του λογοτεχνικού είδους, ένας ιδεολόγος, όχι εξ’ ανάγκης αλλά εκ πεποιθήσεως, είναι ανθρωπιστής γιατί με τον τρόπο του υπηρετεί τον άνθρωπο και τον θέτει στο προσκήνιο, όχι για να τον ενοχοποιήσει, αλλά για να καταδείξει πως ο δρόμος της ανηθικότητας και της ανειλικρίνειας δεν έχει επιστροφή.Περισσότερα

Κολυμπώντας στα ανοιχτά τόσο στο παράλογο όσο και στο μυστήριο (Max Aub, Παραδειγματικοί φόνοι, Εκδόσεις Άγρα)

Διαβάζοντας τον τίτλο περί φόνων ανατρέχει ο αναγνώστης με το μυαλό του σε φόνους ιστορικούς και περίφημους, όπως για παράδειγμα τον αποκεφαλισμό του Ολοφέρνη από την Ιουδήθ, που ενέπνευσε και τον γνωστό ζωγραφικό πίνακα του Καραβάτζιο ή ακόμα σε φόνους μυθικούς όπως τον φόνο του Προμηθέα από τα όρνεα που αποφάσισε ο Δίας να του φάνε το συκώτι για να τον τιμωρήσει για τη φωτιά που χάρισε στους ανθρώπους. Αυτοί και άλλοι φόνοι που απασχόλησαν τον κόσμο θα μπορούσαν να είναι το θέμα του βιβλίου εκ πρώτης όψεως. Ο σπουδαίος και εκκεντρικός Μαξ Άουμπ, ο οποίος και συμμετείχε στους καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής και έκανε παρέα με τον Πικάσο, τον Μαλρό, τον Νταλί και τόσους άλλους, είχε όμως άλλη ιδέα περί φόνων, πολύ πιο προχωρημένη και ρηξικέλευθη. Ασχολείται με φόνους που αγγίζουν τα όρια του παράλογου, πρέπει να είχε κάπως επηρεαστεί άλλωστε από τις συζητήσεις και την επιρροή των σουρεαλιστών καθώς ο αναγνώστης ανακαλύπτει την ευφυΐα και την ευστροφία του στην επινόηση ιστοριών.Περισσότερα

Ιστορίες ποτισμένες από το σαράκι του χρόνου και τη μνήμη των ανθρώπων (Φώτης Κόντογλου, Το Αϊβαλί η πατρίδα μου, Εκδόσεις Μεταίχμιο)

Η θρησκεία, το αρχαίο και ένδοξο παρελθόν, η θάλασσα καθώς και η διαχρονική ελληνική γλώσσα είναι τα εργαλεία της αφήγησής του, το προπύργιο των αναφορών του Κόντογλου σε μια προσπάθεια αναδρομής στις ιστορίες των ανθρώπων όπως για παράδειγμα ο Καπετάν Ρόγκος ή ο Αλέξης, ο Τσομπάνης. Είναι αυτές οι μορφές που γεμίζουν με συναίσθημα, με χαρά αλλά κα λύπη τα όσα ο ίδιος θέλει να μας αφηγηθεί. Η ντοπιολαλιά του έντονη μα συνάμα και αυθεντική σε μια χώρα που εκατό χρόνια μετά παλεύει να τη σώσει από τους εγχώριους αδιάφορους ομιλητές της. Οι σκηνές που καταγράφει θυμίζουν τις τοιχογραφίες του επίσης πολύ σπουδαίου Θεόφιλου Χατζιμηχαήλ, του ζωγράφου δηλαδή που στα έργα του απεικόνισε το ελληνικό στοιχείο, έτσι όπως κανείς δεν το είχε καταφέρει έως τότε και έτσι όπως κανείς δεν θα το κατάφερνε ποτέ ξανά.Περισσότερα

Στα άδυτα μιας κοινωνίας που ακροβατεί ανάμεσα στο πάθος και το λάθος (Γρηγόριος Ξενόπουλος, Ο Ποπολάρος και άλλα διηγήματα, Εκδόσεις Μίνωας)

Η ιστορία τρέχει παράλληλα με την λογοτεχνία και την επηρεάζει όπως επηρεάζει και τους συγγραφείς καθώς καλούνται να περιγράψουν το κοινωνικό πρόσημο που αφήνουν τα ιστορικά γεγονότα. Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, αυτός ο σπουδαίος συγγραφέας που δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο με τις αφηγήσεις του, στα διηγήματά του, τα μυθιστορήματά του και στα περίφημα θεατρικά του έργα μας χαρίζει τον πλούτο των βίων απλών και ευγενών ανθρώπων της εποχής του, μια ευκαιρία για μας να ανατρέχουμε στις περιγραφές του για να αντλούμε ηθογραφικά στοιχεία για το παρελθόν. Ο αναγνώστης νιώθει να ταξιδεύει σε ένα διαφορετικό περιβάλλον, σε μια άλλη ατμόσφαιρα που θυμίζει πίνακα ζωγραφικής. Εξάλλου, τα όσα ο Ξενόπουλος αφηγείται είναι ψυχογραφήματα μιας ολόκληρης εποχής που έχει περάσει σαφώς ανεπιστρεπτί.Περισσότερα

Συνομιλώντας με την ιστορία και ανασυνθέτοντας το πανόραμα μιας εποχής (Καζούο Ισιγκούρο, Τα απομεινάρια μιας μέρας, Εκδόσεις Ψυχογιός)

“Η πικρή αλήθεια είναι πως άνθρωποι σαν εμάς έχουν περιορισμένη επιλογή, γι’ αυτό αφήνουμε τις τύχες μας στα χέρια εκείνων των σπουδαίων προσωπικοτήτων που βρίσκονται στην καρδιά των γεγονότων αυτού του κόσμου, ενώ εμείς προσφέρουμε τις υπηρεσίες μας. Ποιος ο λόγος να ανησυχούμε πάρα πολύ για το τι μπορούσε ή δε θα μπορούσε να είχε κάνει κανείς για να ελέγξει την πορεία που πήρε η ζωή του;”, γράφει ο Ισιγκούρο για λογαριασμό του μπάτλερ Στίβενς. Ο τελευταίος, ο κύριος πρωταγωνιστής του βιβλίου, είναι ο άνθρωπος που αφηγείται μέσα από τις σελίδες μία ολόκληρη ζωή υπό την σκιά λόρδων, τους οποίους και υπηρέτησε με αφοσίωση και αυταπάρνηση. Αφηγείται όμως και την γνωριμία του με προσωπικότητες της πολιτικής σκηνής, πρωθυπουργούς και υπουργούς Εξωτερικών τους οποίους και συναναστράφηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της θητείας του ως μπάτλερ.Περισσότερα

Συναντώντας έναν άνθρωπο της εποχής, έναν σύγχρονο Λεωνίδα (Franz Werfel, Μια αχνογάλαζη γυναικεία γραφή, Εκδόσεις Ροές)

Λίγο πριν η Αυστρία προσαρτηθεί στη ναζιστική Γερμανία, ο Βέρφελ αφηγείται μία ιστορία βγαλμένη από έναν κόσμο που σε λίγο δεν θα είναι πια ο ίδιος. Ούτε και ο Λεωνίδας, ο πενηντάχρονος ήρωας του βιβλίου θα είναι ίδιος, μα λίγο πριν πέσει η αυλαία της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας, ο συγγραφέας αφηγείται έρωτες και γεγονότα που θυμίζουν ακόμα ζωή. Ο Βέρφελ, με αυτό το ιδιαίτερο και χαρακτηριστικό ύφος του, αυτή την διείσδυση στην ανθρώπινη φύση με τις αδυναμίες της και τον τρωτό της χαρακτήρα, σκηνοθετεί ένα έργο όπου πρωταγωνιστεί ένας ήρωας με περίφημο όνομα και ανάστημα, σαν να γνωρίζει τα μελλούμενα και να θέλει να προλάβει λίγες στιγμές ευτυχίας. Γιατί ο Λεωνίδας ως πρόσωπο αλλά και η επιλογή του ονόματος δεν μπορεί να είναι τυχαία, όπως και ο ίδιος αναφέρει στην αρχή του βιβλίου, έχει αναμφίβολα κάτι το συμβολικό ή και το προφητικό, κάτι το ιστορικά εμπνευσμένο που μάλλον μας ξεπερνά αλλά και μας διαπερνά.Περισσότερα

Στα ίχνη των γεγονότων και των υπόγειων διαδρομών ενός σπαρακτικού εμφυλίου (Robert Penn Warren, Αγριότοπος, Εκδόσεις Πόλις)

Η λογοτεχνία που παρακολουθεί πάντα τις ιστορικές εξελίξεις και αντλεί θέματα από τις ιστορικές συγκυρίες έχει και πάλι τον λόγο. Ο Αγριότοπος, ένα εκ των σπουδαιότερων μυθιστορημάτων για τον Αμερικανικό εμφύλιο, θίγει τόσο το ζήτημα της ανθρώπινης απώλειας, της πολιτικής αστάθειας όσο και της οδυνηρής κατάστασης της απεχθούς σκλαβιάς και της ανελευθερίας ανθρώπων που αγωνίζονται για τα δικαιώματά τους. Η παρακάτω δήλωση του Λίνκολν είναι χαρακτηριστική του κλίματος: «Πρωταρχικός αντικειμενικός σκοπός μου σε αυτόν τον αγώνα είναι να διασώσω την Ένωση και όχι να διατηρήσω ή να καταργήσω την δουλεία. Αν μπορούσα να σώσω την Ένωση χωρίς να ελευθερώσω ούτε έναν σκλάβο θα το έκανα. Κι αν μπορούσα να τη σώσω ελευθερώνοντας όλους τους σκλάβους, θα το έκανα. Κι αν μπορούσα να τη σώσω ελευθερώνοντας μόνο μερικούς και αφήνοντας κάποιους άλλους, και πάλι θα το έκανα».Περισσότερα

Μια γυναίκα στη δίνη των αγωνιών και των κρίσιμων αποφάσεων για τη μοίρα και το μέλλον της (Joseph Conrad, Τύχη. Μια ιστορία σε δύο μέρη, Εκδόσεις Gutenberg)

Μακριά από αυστηρούς λογοτεχνικούς περιορισμούς και ουσιαστικά αυτοδίδακτος, ο Κόνραντ πραγματεύτηκε την ίδια τη ζωή και την κατέθεσε με την ψυχή του έτσι όπως ο ίδιος τη βίωσε και την επιθύμησε, σαν ένας σύγχρονος θαλασσοπόρος που περιπλανήθηκε στη θάλασσα για να γεννήσει με τη γραφή του τις δικές του λογοτεχνικές πολιτείες και τους δικούς αφηγηματικούς κόσμους. Πολωνός στην καταγωγή, μεγαλωμένος στην Ουκρανία, με γαλλική παιδεία αλλά τελικά πολιτογραφημένος Άγγλος, είχε τη δύναμη, την τόλμη και το θάρρος να γράψει στα Αγγλικά – που δεν ήταν καν η δεύτερή του γλώσσα – βιβλία που σήμερα είναι διαχρονικά και αποκαλυπτικά. Στο βιβλίο αυτό, όπως και στα άλλα εξάλλου, ο άνθρωπος και οι αποφάσεις του κρίνονται μέσα από τις στιγμές που ζει, μέσα από τις δυνάμεις που έχει στην φαρέτρα του.Περισσότερα

Ένας γνήσιος καλλιτέχνης, σχεδόν σουρεαλιστής, που παίζει με το υποσυνείδητο (Felisberto Hernandez, Κανείς δεν άναβε τα φώτα, Εκδόσεις Μεταίχμιο)

Αλλοπρόσαλλες εικόνες και εκκεντρικά πρόσωπα, αντικείμενα σε ρόλο ανθρώπων, άνθρωποι που μετατρέπονται σε ζώα και διάφορες άλλες αφηγήσεις με έντονο σουρεαλιστικό χαρακτήρα είναι ο κόσμος που ανοίγεται μπροστά μας μέσα από τις ιστορίες του Ουρουγουανού Ερνάντες. Πρόκειται για έναν συγγραφέα που με το δικό του πολύ προσωπικό ύφος αναβιώνει ιστορίες όπως αυτή του Οβίδιου με τις Μεταμορφώσεις, όπου όλα βαίνουν περίεργα και άνθρωποι και ζώα, πράγματα και πρόσωπα εκτροχιάζονται για χάρη της αφήγησης και της εξιστόρησης. Ο Ερνάντες μας εντάσσει σε ένα περιβάλλον φανταστικό, σε ένα πλαίσιο όπου όλα μοιάζουν με θέατρο σκιών, όπου ο πρωταγωνιστής του, ο ίδιος δηλαδή που μιλάει σε πρώτο πρόσωπο, μας εξιστορεί επεισόδια που θυμίζουν έργο θεατρικό και όχι την πραγματικότητα.Περισσότερα

Βρίσκοντας τον άνθρωπο ανάμεσα σε ζωή και θάνατο, ανάμεσα στην αγάπη και την προδοσία (Λεονίντ Αντρέγιεφ, Λάζαρος. Ιούδας ο Ισκαριώτης)

Όλη σχεδόν η αναγεννησιακή ζωγραφική άντλησε τα θέματά της τόσο από την Παλαιά όσο και από την Καινή διαθήκη, από την ιστορία του μαρτυρίου του Χριστού. Η ζωγραφική δεν είναι όμως η μόνη τέχνη που ανέτρεξε στις πηγές για να αντλήσει θέματα, την ίδια διαδρομή ακολούθησε και η λογοτεχνία. Ο Λεονίντ Αντρέγιεφ ακολουθεί αυτό το μονοπάτι της αφιέρωσης του Θεανθρώπου όπου βρίσκονται δύο εκ διαμέτρου αντίθετα πρόσωπα που σημάδεψαν την πορεία του Χριστού, ο ένας είναι ο Λάζαρος και ο άλλος ο Ιούδας. Στις δύο αυτές ιστορίες ο Αντρέγιεφ θα αναδείξει με καίριο τρόπο, με ευλάβεια αλλά και με τη δική του κριτική ματιά στις ζωές τους, τα γεγονότα τα ίδια που έφεραν τον Χριστό πιο κοντά στη δική του Ανάσταση, διότι και οι δύο με τον τρόπο τους, με θετικό τρόπο ο ένας με αρνητικό ο άλλος, συνέβαλαν στην ολοκλήρωση της παρουσίας του στο μάταιο κόσμο.Περισσότερα

Μια τρυφερή σχέση ζωής με τον πιστό φίλο του ανθρώπου γραμμένη από μια ευαίσθητη ψυχή (Βιρτζίνια Γουλφ, Φλας, Εκδόσεις Ερατώ)

Είναι γνωστή η ευαισθησία της Βιρτζίνια Γουλφ ως προς την φύση, εξάλλου το είχε ήδη δείξει στο εξαιρετικά γραμμένο και εμπνευσμένο “Ο Θάνατος της νυχτοπεταλούδας” όπου ξεδίπλωσε την τρωτότητα αυτού του πλάσματος αλλά και εν γένει πραγματεύτηκε την φυσιολογική ροή των πραγμάτων, της φυσικής εξέλιξης όλων των ειδών που κατοικούν τον πλανήτη, ανάμεσά τους και ο άνθρωπος. Μια γυναίκα ιδιαίτερα εύθραυστη και ευάλωτη είχε στη ζωή της στενή επαφή με τον πιο πιστό φίλο του ανθρώπου, τον σκύλο, το δικό της σκύλο, το άλλο της εγώ ενδεχομένως και σε αυτόν αφιερώνει αυτό το υπέροχο σύγγραμμα. Μέσα από ένα κείμενο όπου δεν ξεδιπλώνει μόνο την συγγραφική της δεξιοτεχνία και την αφηγηματική δεινότητα μα και το γεγονός πως από τα χρόνια του Ομήρου μέχρι τον Τζακ Λόντον ο άνθρωπος είχε πάντα δίπλα του τον σκύλο, μια αέναη και διαχρονική φιλία παρουσιάζεται ενώπιόν μας.Περισσότερα

Ο γιατρός που έγραφε για να θεραπεύσει τη διψασμένη του ψυχή (William Carlos Williams, Και μαζί η άνοιξη, Εκδόσεις Οξύ)

Υπάρχουν άνθρωποι που με την ταπεινότητα, την διασημότητα της ανωνυμίας τους και την γενναιότητα της σεμνότητάς τους μπόρεσαν να αφήσουν πίσω έργο πολυσχιδές και πολυποίκιλο, έχουν δε την ικανότητα να αλλάζουν τον τρόπο θέασης του κόσμου γύρω μας, να εμπνέουν με το έργο τους, να συγκινούν με την ανιδιοτελή προσφορά τους και τον ζήλο τους για το κοινωνικό σύνολο. Ο Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς δεν είναι απλά ένας συγγραφέας γιατρός ή ένας γιατρός συγγραφέας, είναι μια φυσιογνωμία που άφησε παρακαταθήκη τόσο το έργο του ως γιατρός όσο και ως συγγραφέας με την ίδια ακριβώς επιτυχία. Τι και αν έγραφε όπως έλεγε στον ελεύθερό του χρόνο, το στίγμα της παρουσίας του στα γράμματα – να σημειωθεί πως επηρέασε τους συγγραφείς της μπιτ λογοτεχνίας – έχει μείνει ανεξίτηλο όπως στις αρχές του προηγούμενου αιώνα έπραξε το ίδιο ο Τσέχοφ, ο οποίος ειρήσθω εν παρόδω υπήρξε επίσης γιατρός.Περισσότερα