Τολστόι, Γκόγκολ, Πούσκιν, Ντοστογιέφσκι, Τουργκένιεφ, Μπουλγκάκοφ είναι μόνο ορισμένοι από αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε ως καρδιά και πυρήνα της σπουδαίας και εξαιρετικά ανθρώπινης ρωσικής λογοτεχνίας, μιας λογοτεχνίας που αφουγκράζεται τον παλμό μιας κοινωνίας που παλεύει μέσα στην φτώχεια, τα δεινά και την αξιοπρέπεια. Πρόκειται μόνο για ορισμένα από τα ονόματα που έχουν σφραγίσει με τα γραπτά τους την ιστορία της ρωσικής λογοτεχνίας. Στα κείμενά τους, ο αναγνώστης ανακαλύπτει το μεγαλείο των Ρώσων συγγραφέων και αναδεικνύεται η ιδιαιτερότητα της σκέψης τους και της γραφής τους, στα έργα τους διαβλέπουμε την συναισθηματική φόρτιση, την ψυχανάλυση των χαρακτήρων ανθρώπων που ρέπουν προς την παρανομία και την ανηθικότητα. Οι συγγραφείς, άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο θα εκφράσουν την απαραίτητη προσέγγιση στα θεία ως το μόνο μέσο απελευθέρωσης και απενεχοποίησης της ένοχης ψυχής. Όλα αυτά τα ονόματα που μόλις αναφέρθηκαν μόνο τυχαία δεν είναι, πρόκειται για ισχυρές και εξέχουσες προσωπικότητες που έλαμψαν και άφησαν παρακαταθήκη, μοναδική κληρονομιά στις επερχόμενες γενιές.
Παρακάτω ο αναγνώστης θα έρθει σε επαφή με βιβλία άλλα γνωστά και άλλα λιγότερο γνωστά εξίσου όμως σημαντικά από συγγραφείς παλαιότερους αλλά και σύγχρονους. Μέσα από αυτά θα νιώσει τον παλμό της ρωσικής λογοτεχνίας, η οποία προβάλλει και αναδεικνύει την άστατη ανθρώπινη γεωγραφία που διατρέχει όλους τους αιώνες καθώς οι εποχές μπορεί να αλλάζουν οι άνθρωποι όμως όχι. Οι άνθρωποι παραμένουν ίδιοι, η Ιστορία κινείται μαζί τους και εμείς διαβάζουμε για τα πάθη και τους έρωτες, τις αγάπες και τα μίση, παρατηρούμε να κινούνται και να δρουν με όπλο τα συναισθήματά τους, άλλοτε να πίνουν το πικρό ποτήρι της μελαγχολίας και της απόγνωσης και άλλοτε να γεύονται το γλυκό πιοτό της αμαρτίας και της ηδονής δίχως μάλιστα καμία επιφύλαξη και κανέναν όρο. Πρόκειται λοιπόν για ιστορίες βγαλμένες από την ίδια τη ζωή, για ιστορίες με τις οποίες πολλές φορές μπορεί να ταυτιστούμε διότι μέσα σε αυτές βλέπουμε συχνά και τους ίδιους τους εαυτούς μας. Ανάμεσα στα βιβλία λογοτεχνίας θα βρείτε και δύο δοκίμια δια χειρός Τουργκένιεφ και Ντοστογιέφσκι ιδιαίτερης σημασίας.
Νικολάϊ Γκόγκολ, Η μύτη, Εκδόσεις Ερατώ
«Ο Ν.Β. Γκόγκολ για πολύ καιρό δεν συμφωνούσε με την έκδοση αυτού του κωμικού έργου, όμως εμείς βρήκαμε σε αυτό τόσα πολλά απροσδόκητα, φανταστικά, εύθυμα και πρωτότυπα στοιχεία, ώστε τον πείσαμε να μας επιτρέψει να μοιραστούμε με τους αναγνώστες μας την ευχαρίστηση, που μας έδωσε το χειρόγραφό του». Αυτά αναφέρει ο δάσκαλος και προστάτης του Γκόγκολ, Αλεξαντρ Πούσκιν, στο επίμετρο του παρόντος διηγήματος, ενός διηγήματος που κινείται μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, φάρσας και αλήθειας, κωμωδίας και δράματος. Γιατί πόσο πιθανό είναι ένας άνθρωπος να χάνει την μύτη του και αυτή να προσωποποιείται και να παίρνει σάρκα και οστά; Ή πάλι πόσο πιθανό είναι να κυκλοφορεί ένας άνθρωπος χωρίς μύτη και κανείς να μην νιώθει την ανάγκη να τον συμπονέσει και να αισθάνεται το επείγον της περίστασης; Διαβολικές συγκυρίες, ασύλληπτες συνθήκες, αλλόκοτα συμβάντα, εξόφθαλμα και απροσδόκητα γεγονότα πλαισιώνουν και συμπληρώνουν αυτή την παράξενη όσο και ιδιόρρυθμη ιστορία, την οποία ο Γκόγκολ έγραψε σε διάφορους χρόνους ή για να είμαστε πιο ακριβείς εξέδωσε με διάφορες παραλλαγές σε ανύποπτες περιόδους της ζωής του.
Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, Η απόγνωση, Εκδόσεις Πατάκη
Η Απόγνωση, συγγενεύοντας με τα υπόλοιπα βιβλία μου, δεν έχει να προσφέρει κανέναν κοινωνικό σχολιασμό, κανένα μήνυμα σφιγμένο στα δόντια της”. Αυτή η δήλωση του Ναμπόκοφ από το μακρινό 1965 μοιάζει λίγο με την ομολογία ενός ζωγράφου πως κάποιο του έργο δεν έχει κάτι να πει στο κοινό, μια δήλωση ουδετερότητας ίσως και απόστασης ως προς την συγγραφική δημιουργία. Και όμως το βιβλίο αυτό γράφεται παράλληλα με άλλα, όπως το περίφημο Η άμυνα του Λούζιν και ενέχει πολλά μηνύματα ως προς το περιεχόμενο της αφήγησης. Δεν είναι ένα απλό μυθιστόρημα αλλά μας εντάσσει σε μία ολόκληρη εποχή έντασης, μια περίοδο μεταβατική αλλά και άκρως επικίνδυνη. Ο συγγραφέας εξόριστος από την φυσική του πατρίδα, τη Ρωσία, παρατηρεί τα γεγονότα από μακριά και γράφει ένα βιβλίο όπου ψυχογραφεί ενδεχομένως τον ίδιο του τον εαυτό. Αυτό που ο αναγνώστης διαπιστώνει είναι ένα πρόσωπο αμφιλεγόμενο και μπλεγμένο στα δίχτυα της πολυσχιδούς προσωπικότητάς του και ψυχοσύνθεσής του.
Λέον Τολστόι, Οικογενειακή ευτυχία, Εκδόσεις Μεταίχμιο
Ο Τολστόι γράφει αυτήν την νουβέλα προετοιμάζοντας ήδη από την νεότητά του την σοφή και ώριμη περίοδο συγγραφής του. Μας χαρίζει ένα κείμενο που διαβάζεται και ξαναδιαβάζεται, ένα κείμενο που αφηγείται μια φαινομενικά απλή ιστορία έρωτα και ευτυχίας. Την ίδια στιγμή όμως πόσο εύκολη είναι η αναζήτηση της ευτυχίας, πώς ορίζεται και πώς επιτυγχάνεται; Ερωτήματα που βασανίζουν τον συγγραφέα ήδη από την πρώιμη νεότητά του με ένα πρώτο δείγμα γραφής που ανακοινώνει τον ερχομό της Άννας Καρένινα. Ο Τολστόι, ανέκαθεν ανήσυχο πνεύμα, στην Οικογενειακή ευτυχία σκιαγραφεί τον σύγχρονο άνθρωπο και διεισδύει στον κόσμο της αγωνίας και των προβληματισμών του που πάντα θα τον απασχολούν. Η ευτυχία μοιάζει με τον θησαυρό που αναζητάται στα έγκατα της γης και απαιτεί χρόνο και αφοσίωση για να βρεθεί. Έτσι είναι και η ανθρώπινη ευτυχία, την οποία πραγματεύεται ο Τολστόι, μια έννοια άπιαστη και μυστηριώδης, ένας συνεχής αγώνας. Είναι μια συνεχής πάλη για την πραγμάτωση των πόθων μας που ποτέ δεν αγγίζουν το απόλυτο και ιδανικό και αυτό το γνωρίζει καλά ο Τολστόι.
Γιεβγκένι Ζαμιάτιν, Εμείς, Εκδόσεις Έρμα
Ο Τζορτζ Όργουελ με το 1984 και νωρίτερα ο Άλντους Χάξλεϊ με τον Θαυμαστό καινούργιο κόσμο το 1931 υπήρξαν από τους ιδρυτές αυτού του όρου που σήμερα γνωρίζουμε ως δυστοπικό μυθιστόρημα. Ένα από τα πρώτα όμως μυθιστορήματα που ενέπνευσε τους δύο αναφερόμενους συγγραφείς και άρα υπήρξε ήδη στην πρωτοπορία είναι το Εμείς του Ζαμιάτιν, ένα βιβλίο προφητικό μα και ιδιαίτερα ζωντανό έναν αιώνα μετά τη συγγραφή του καθώς γράφτηκε μεταξύ 1921 και 1922 ενώ εκδόθηκε το 1924. Με τον όρο δυστοπικό εννοούμε εμμέσως πλην σαφώς το μυθιστόρημα που έχει αναφορές και πλαίσιο δράσης σε χρόνο μεταγενέστερο από τον παρόντα, είναι εκείνο που μας μεταφέρει σε μελλοντικές εποχές με όρους ουτοπίας και φαντασίας, είναι εκείνο που περιγράφει μια απόκοσμη πραγματικότητα που δύναται να συμβεί. Να σημειωθεί πως το δυστοπικό μυθιστόρημα δεν ξεπήδησε ξαφνικά από τα μυαλά των συγγραφέων, πρόκειται για ένα είδος που αντιδρά στα όσα συνέβαιναν στην κοινωνία και την βιομηχανία.
Ιβάν Μπούνιν, Σκοτεινές αλέες, Εκδόσεις Επίκεντρο
Πρόκειται αδιαμφισβήτητα για έναν εκ των σπουδαιοτέρων Ρώσων συγγραφέων, όχι μόνο γιατί υπήρξε ο πρώτος που βραβεύτηκε με το βραβείο Νόμπελ το 1933 αλλά κυρίως γιατί στις ιστορίες του πρωταγωνιστεί ο άνθρωπος και αυτά που τον συνοδεύουν στη ζωή. Τι πιο σημαντικό και πιο καίριο από τα ανθρώπινα πάθη, τα τρωτά του σημεία, τους έρωτές του, τις εξάρσεις του. Ο Ιβάν Μπούνιν, ως γνήσιος και καθόλα αυθεντικός παρατηρητής των ανθρώπων του καιρού του μας μεταφέρει από τον 19ο στον 20ο αιώνα μέσα από την ιδιαίτερη γραφή του και μας εισάγει με τον τρόπο του να ανακαλύψουμε όλα αυτά που συμβαίνουν στην τότε κοινωνία προσφέροντάς μας παράλληλα μέσα από τα κείμενά του και μια ματιά στο αστικό τοπίο καθώς περιγράφει με απαράμιλλο τρόπο τον χώρο μέσα στον οποίο κινείται ο σύγχρονος άνθρωπος και μαζί με αυτό τις ανησυχίες και τις αγωνίες του για μια νέα εποχή που έρχεται.
Λέον Τολστόι, Η σονάτα του Κρόυτσερ, Εκδόσεις Ροές
Ο Λέων Τολστόι είχε γράψει στα ημερολόγιά του: «Για να μπορέσει κανένας να πλησιάσει το Θεό, πρέπει να ναι εντελώς μόνος». «Το πιο αξιοσημείωτο συμβάν της ζωής του ανθρώπου είναι η στιγμή που παίρνει συνείδηση του εαυτού του. Οι συνέπειες του περιστατικού αυτού μπορεί να ναι οι πιο ευεργετικές ή οι πιο φοβερές». Η Σονάτα του Κρόυτσερ είναι εμπνευσμένη από τον Μπετόβεν, την ομώνυμη σονάτα από όπου και πήρε το όνομά της η νουβέλα. Δεν είναι υπερβολή το γεγονός πως ο ρυθμός της νουβέλας αυτής, η οποία έχει εγείρει πλείστα ερωτήματα σχετικά με το νόημά της και τα μηνύματά της, έχει την δραματικότητα του Μπετόβεν, σαν να έχει ντυθεί η μουσική με λόγια μέσα από το πνεύμα του Τολστόι. Εκείνη την εποχή, δηλαδή το 1887 που γράφτηκε η παρούσα νουβέλα, ο Τολστόι είχε φτάσει στην κορύφωση της συγγραφικής του ζωής και είχε εξασφαλίσει στον εαυτό του την άνεση να εκφράζει την εσωτερική φωνή του.
Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, Αναμνήσεις από τον Λένιν και άλλα διηγήματα, Εκδόσεις Επίκεντρο
Ο συγγραφέας, ουδέτερα διακείμενος στις αλλαγές που έχουν προκύψει, αφού παραμένει στην ρωσική επικράτεια αλλά δεν ενστερνίζεται τις πολιτικές μεταλλάξεις, θα επιστρατεύσει το βαθύ γκογκολικό πνεύμα που έχει καλλιεργηθεί και θα αναδείξει μία καθαρά προσωπική σύλληψη μπουλγκακοφικής φύσης μακράς διάρκειας και πνοής. Η σάτιρα του Μπουλγκάκοφ είναι ένας μοχλός πίεσης και κριτικής σε αυτούς που καταδυνάστευσαν τον ίδιο, τον εξοστράκισαν από το δημιουργικό κατεστημένο που είχαν οι ίδιοι διαμορφώσει και είναι και μία μηχανή παραγωγής σκέψης και συλλογισμού πάνω στα προβλήματα που ταλάνιζαν για αιώνες τον σκληρό πυρήνα της ρωσικής κοινωνίας, ο Μπουλγκάκοφ αναλαμβάνει να διαδραματίσει τον ρόλο αυτό. Τα γρανάζια του συντηρητισμού και οι απολυταρχικές αντιλήψεις περί επανάστασης αλλά στην πραγματικότητα οπισθοδρόμησης των κοινωνικών δομών είναι ό,τι δυσμενέστερο για μια κοινωνία που δεν αφήνεται να προχωρήσει τον δρόμο του εκσυγχρονισμού.
Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι, Λόγος για τον Πούσκιν, Εκδόσεις Αρμός
Δεν θα ήταν καθόλου υπερβολή να μνημονεύσουμε τον Πούσκιν ως τον Άγιο της ρωσικής λογοτεχνίας, γιατί δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός πως ο Ντοστογιέφσκι, αυτός ο μέγας των μεγάλων, αφιερώνει ένα ολόκληρο βιβλίο στο όνομα αυτού του μοναδικού συγγραφέα. Η μεγάλη ρωσική σχολή, μέλος της οποίας είναι και ο Πούσκιν, μέσα στην δραματικότητα και την διδαχή της έχει την ικανότητα να κρατάει το ενδιαφέρον αμείωτο εις το διηνεκές, όταν διαφαίνεται στο προσκήνιο πως η τραγική φιγούρα του ανθρώπου είναι αυτή που συνθλίβεται από την μικροπρέπεια, την μικροψυχία και την ιδιοτέλεια μέσα στον όλεθρο του πολέμου μεταξύ του καλού και του κακού. Γιατί πάντα η λογοτεχνία που έχει ως επίκεντρο την αδύναμη ανθρώπινη ψυχή και προσπαθεί να την ξεψαχνίσει, είναι αυτή τελικά που θορυβεί την εποχή της και μένει στα ράφια της ιστορίας, όχι σκονισμένη αλλά καθαρή και κρυστάλλινη.