Η τέχνη λένε πως παράγει τέχνη, έτσι και η ζωγραφική φέρνει ζωγραφική, τα έργα ετοιμάζουν τα επόμενα που θα ακολουθήσουν, κάθε κύκλος κλείνει για να ανοίξει ένας άλλος, σαν τον κύκλο της ζωής και της φύσης που ποτέ δεν σταματά. Δομήνικε υπήρξες λοιπόν η συνέχεια των ανθρώπων που έδρασαν στον ίδιο χώρο με σένα πριν αιώνες και δημιούργησαν, εποίησαν τέχνη. Δεν βρέθηκες τυχαία να μεγαλουργείς πλάι στον Τιτσιάνο που είδε σε σένα έναν άξιο συνεχιστή της δυτικής ζωγραφικής, έναν πιστό ακόλουθο μιας σπουδαίας τέχνης, αυτής της ζωγραφικής που με ζήλο υπηρέτησες όλη σου τη ζωή. Η ζωή σου έμελλε να συνυφανθεί με την θρησκευτική ζωγραφική αλλά με έναν τρόπο πολύ δικό σου και προσωπικό, μια προσήλωση στο θείο που μόνο εσύ μπορούσες να αναδείξεις. Δεν έμεινες μόνο εκεί, απεικόνισες τους ανθρώπους της εποχής σου με τους οποίους συνδέθηκες με έναν τρόπο υπερφυσικό μα τόσο αυθεντικά ανθρώπινο, είχες μέσα σου ένα κερί αναμμένο που σου έδειχνε τον τρόπο. Με μιαν οικουμενική ελληνικότητα να ρέει στις φλέβες σου απεικόνισες αγίους και θεία πρόσωπα σαν να είχες ζήσει ο ίδιος την αποκάλυψη και αυτή να σου φανερώθηκε από τον ίδιο τον Θεό, σαν άλλος Ιωάννης. Μεγάλωσες στο ξακουστό νησί, έζησες και ωρίμασες στην Κρήτη, γαλουχήθηκες πλάι σε αξιοσέβαστους αγιογράφους και ζωγράφους ειδικούς των εικόνων που σου έμαθαν την τέχνη, βίωσες από κοντά όλο αυτόν τον πυρετό των δεξιοτεχνών της κρητικής σχολής επηρεασμένη σαφώς ως προς τη ζωγραφική από τις βενετικές επιρροές. Σαν σφουγγάρι απορρόφησες όλο αυτό το καλλιτεχνικό γίγνεσθαι, ζυμώθηκες μέσα στη μεταβυζαντινή ζωγραφική, η οποία πάτησε πάνω στην αρχαία ελληνική ζωγραφική και αργότερα την ετρουσκική, άρα αυτή η παράδοση δεν έπαψε στιγμή να σε οδηγεί και να σε καθοδηγεί μέχρι τελικά να διαμορφώσεις το δικό σου προσωπικό ύφος και πριν αποφασίσεις τελικά να ανοίξεις τα φτερά σου για άλλες πολιτείες μακρινές, γιατί για εκείνη την εποχή Δομήνικε να φεύγεις από την γνώριμη Κρήτη για την Βενετία μόνο εύκολη αποστολή δεν ήταν και εσύ το τόλμησες δίχως δεύτερη σκέψη. Ήταν η μοίρα που όριζε το μέλλον σου, το παρόν σου γεννήθηκε μέσα από ένα προκαθορισμένο πεπρωμένο να διαπρέψεις. Ξεριζώθηκες οικειοθελώς από την οικογένειά σου που δεν περνούσε εύκολα και δύσκολα τα έβγαζε πέρα οικονομικά με την ευχή να δοκιμάσεις την καλλιτεχνική σου τύχη στα πέρατα του κόσμου εκεί όπου χτυπούσε ουσιαστικά η καρδιά της ζωγραφικής και να βρεις το δικό σου δρόμο. Δεν αλλάζει κάτι μέσα σου στην πορεία αυτή, Έλληνας φεύγεις και Έλληνας παραμένεις αλλά παντρεύεις την ελληνικότητά σου με το δυτικό στοιχείο, εκείνο που θα σε μεταμορφώσει από έναν τοπικό σε έναν παγκόσμιας εμβέλειας ζωγράφο. Πώς να ένιωσες άραγε αυτοεξόριστος σε μια πόλη τόσο καλλιτεχνικά πολύβουη με μεγαθήρια της τότε εποχής να δημιουργούν στην ίδια πόλη, μια πόλη όπως η ξακουστή τότε Βενετία. Και όμως είχες άστρο γιατί γρήγορα ξεχώρισες αναγνωρισμένος ως ο Έλληνας, ο Ιλ Γκρέκο στην Ιταλία και ο Ελ Γκρέκο αργότερα στην Ισπανία. Αρχίζεις να παντρεύεις την ιστορία με τον άνθρωπο και το αποτέλεσμα που προκύπτει ήδη είναι θεάρεστο, είναι ευεργετικό για σένα πρωτίστως γιατί εκεί θα βρεις τον εαυτό σου, τον ρόλο σου. Έχεις πάρει μαζί σου όλα εκείνα τα εφόδια της Κρήτης που σου ήταν αναγκαία και έχεις πάντα το μυαλό σου στους δικούς σου ανθρώπους, τους οποίους, εκτός από τον αδερφό σου τον Μανούσο που θα έρθει να μείνει μαζί σου, δεν θα ξαναδείς ποτέ πια. Ζεις και σε μια εποχή τόσο κρίσιμη βέβαια όπου οι πόλεμοι, οι πολιτικές αναταράξεις είναι πια σύνηθες φαινόμενο και όλα είναι ρευστά. Σε εξέλιξη είναι όμως και τα καλλιτεχνικά ρεύματα με την αυγή της Αναγέννησης να αρχίζει να ξεφεύγει από τα παραδοσιακά και να ανακαλύπτει νέες τάσεις, όπως για παράδειγμα το μπαρόκ με τα πλούσια χρώματα και τις εξεζητημένες αρχιτεκτονικές προσθήκες στα σχέδια. Όλα λοιπόν αρχίζουν να αλλάζουν και εσύ μαζί να παρακολουθείς τις εξελίξεις ενώ παράλληλα να δουλεύεις μέσα σου, τη δική σου παιδεία, το δικό σου ύφος, τις δικές σου θεματικές. Δεν θα επηρεαστείς σφόδρα και έντονα τόσο από τις νέες τάσεις στα χρώματα, θα αντισταθείς στις νέες προσλαμβάνουσες, εσύ θα παραμείνεις δωρικός, αυστηρός στις χρωματικές επιλογές έχοντας κατά νου τις βυζαντινές περγαμηνές και έχοντας κατά νου μια διαφορετική προσέγγιση του χώρου. Στην Ισπανία και το Τολέδο όπου θα μεταφερθείς πια θα θεωρήσεις την πόλη ως τον κύριο και μόνιμο τόπο σου και όλα θα πάρουν μια νέα τροπή, μια νέα κατεύθυνση. Με ώθηση από την φοίτησή σου στα ιταλικά εργαστήρια ζωγραφικής αρχίζεις σιγά σιγά να κερδίζεις την εμπιστοσύνη και την αναγνώριση στη δική σου Νέα Βαβυλώνα, στη δική σου Νέα Ρώμη. Είσαι περήφανος για την καταγωγή σου και είσαι πιστά αφοσιωμένος στις πνευματικές ρίζες του τόπου σου, εξάλλου υπογράφεις τα έργα σου με ελληνικούς χαρακτήρες, αυτή την ιδιότητα κρατάς μέχρι τέλους. Αυτό όμως δεν σε εμποδίζει να προχωρήσεις και να συνδεθείς με σημαντικούς ανθρώπους του Τολέδο, είτε ανθρώπους που είναι της εκκλησίας και οι οποίοι θα σου δίνουν παραγγελίες είτε ανθρώπους που δρουν σε άλλους χώρους του εμπορίου και επιφανείς οικογένειες για παράδειγμα, άνθρωποι οι οποίοι είναι έτοιμοι να σε στηρίξουν γιατί διαβλέπουν σε σένα έναν ιδιαίτερο καλλιτέχνη και θέλουν έναν πίνακά σου να κοσμεί τα μέρη τους. Δεν θα μπορέσεις να αποφύγεις τις τριβές γιατί Δομήνικε υπήρξες ιδιότροπος και αρκετά ευθύς, ίσως περισσότερο από ό,τι έπρεπε ειδικά ως προς τις αμοιβές σου. Είχες αρκετά ζητήματα ως προς αυτό και έφτανες πολλές φορές στα άκρα, είχες μέσα σου την πεποίθηση πως τα έργα σου αξίζουν παραπάνω, η αυτοπεποίθησή σου στάθηκε κάποιες φορές εμπόδιο να αποκτήσεις περισσότερα και ήταν αρκετές οι φορές που έκανες αναγκαστικά πίσω για να αποδεχτείς μια προσφορά που στην αρχή δεν έβρισκες συμφέρουσα. Τι να πει κανείς για τα έργα σου αυτής της περιόδου, μοιάζει να μην παίζεις τόσο με την αρμονία στις συνθέσεις σου, όσο με την αντίθεση στις αποχρώσεις, κάτι που για εκείνη την εποχή αντιβαίνει τις οπτικές συνήθειες. Ο χρωματικός σου πλούτος είναι χυμώδης, δεν είναι μια χρωματική επανάσταση τύπου Ρούμπενς που εντυπωσιάζει και αιχμαλωτίζει το μάτι με τις πλούσιες πορφυρές και κυανές γεμάτες πινελιές, πρόκειται για μια εντελώς διαφορετική κλίση, έναν εντελώς διαφορετικό προσανατολισμό που έγκειται στο πνευματικό, το εκφραστικό, το πρώιμα εξπρεσιονιστικό, την αποτύπωση προσώπων και βλεμμάτων. Εδώ θα βάλεις τη δική σου πινελιά, είναι η δική σου συμβολή σε έργα που χαρακτηρίζονται από αγιοσύνη και ξεφεύγουν από τον πειρασμό του μπαρόκ που τότε υπερισχύει και δείχνει μια κάποια χλιδή, ίδιον χαρακτηριστικό βέβαια βασιλείων που αρέσκονται να αναδεικνύουν τον πλούτο τους. Τα δικά σου ζωγραφικά έργα διέπονται από μια ανάγκη να εξωτερικεύσουν το πάθος και τον παλμό του δημιουργού τους, μια αινιγματική και μυστηριακή διάθεση, είναι έργα με έντονη θρησκευτικότητα που αντλούν δύναμη από τις γραμμές και τα πρόσωπα που μιλούν μέσα από την ταπεινότητά τους, τις κινήσεις τους, την απλότητά τους. Δεν έζησες μέσα στην πολυτέλεια ούτε και την ζήτησες ποτέ, εκεί μέσα στα δωμάτια όπου κατοικούσες, τι σκεφτόσουν άραγε όταν φιλοτεχνούσες έργα όπως την Σταύρωση και την Ανάσταση, ποια θεία φώτιση είχες και με ποιον άνοιξες διάλογο για να πετύχεις τέτοια έμπνευση, ποια φωνή ψιθύριζε στο αυτί σου και ποιο πνεύμα μιλούσε στην ψυχή σου; Στο δικό σου ζωγραφικό σου κόσμο κατοικούν οι άγιοι που βλέπουν τους εαυτούς τους από εκεί πάνω να βρίσκουν καταφύγιο μέσα από μια αναπαράσταση τόσο ευλογημένη που μοιάζει τόσο αληθινή. Άγιος Πέτρος και Άγιος Φραγκίσκος θα ήταν πράγματι έτοιμοι να κατέβουν να σε δαφνοστεφανώσουν γιατί τα πρόσωπά τους φωτίζονται με ένα φως εσωτερικό, μια λιτότητα που μπορεί και κάνει τη διαφορά στον τρόπο που χρησιμοποιούν τα χέρια τους, στον τρόπο που ενώνονται με τον ουρανό και επικοινωνούν με τον Δημιουργό τους. Αυτή η περίφημη εικονογραφία σου, που τόσους μιμητές βρήκε και μετά το θάνατό σου, δεν περιορίστηκε μόνο στις απεικονίσεις αγίων αλλά και σε πρόσωπα ιστορικά και πολιτικά, όπως ο Κόμης Οργκάθ, του οποίου η προσωπογραφία θυμίζει τον Χριστό. Έχεις καταφέρει να εγκιβωτίσεις όλη αυτή τη δραματικότητα μιας ιστορικής στιγμής αποτίνοντας φόρο τιμής σε ένα ιστορικό πρόσωπο τόσο σημαντικό, τόσο εμβληματικό μετατρέποντας έναν πίνακα σε λαϊκό καμβά, έτοιμο για προσκύνημα. Βλέπουμε Δομήνικε στα έργα σου τη δύναμη των προσώπων, βλέπουμε τη χαρά και τον φόβο τους, το όραμα που τους κινητοποιεί και τους διαπερνά σαν ρομφαία, βλέπουμε σώματα κεραυνοβολημένα, σε μια κίνηση που μοιάζει με εντολή Θεού. Στο τοπίο του Τολέδο, ένα από τα τελευταία έργα σου πόσο καταλαβαίνω το τέλος σου να αποτυπώνεται, είναι σαν να έχεις ανέβει στο πιο ψηλό σημείο της πόλης και να έχεις αφεθεί να δείξεις την πόλη που τώρα χαιρετάς, σαν από εκείνο το ψηλό επίγειο σημείο να είσαι έτοιμος πια να αγγίξεις το θείο, το ουράνιο, το μεταφυσικό. Είσαι πια διάσημος, είσαι ξακουστός και όμως νιώθεις ένα δέος προς το θείο, δεν είσαι σίγουρος για το τέλος σου και υμνείς τον ουρανό για να σε υποδεχτεί στα σπλάχνα του σαν έναν ταπεινό και σεμνό. Οι αιώνες θα έρθουν να σε θαυμάσουν χωρίς να μπορούν να σε μιμηθούν είχε πει κάποτε ένας πολύ κοντινός άνθρωπος σε σένα και πράγματι έτσι συνέβη διότι σε ανακάλυψαν εσένα Δομήνικε που για αιώνες σε είχαν ξεχασμένο και κανείς δεν μπορεί να αντιληφθεί πως η ζωγραφική σου μπορεί να μένει στα συρτάρια. Η μυστικιστική σου τάση, αυτή η θεία σου πυξίδα που σε καθοδηγούσε από νωρίς γίνεται η προσωπική σου κάθαρση, είναι η προσωπική σου λύτρωση από δεσμά που σε κατατρέχουν, είναι το εισιτήριό σου σε ένα ταξίδι προς το ιδεώδες, το οποίο επιθυμείς να κατακτήσεις. Όσοι αιώνες και αν περάσουν, όσα βλέμματα και αν περάσουν μπροστά από τα έργα σου, όσες φορές και αν αυτά ειδωθούν και ό,τι και αν ειπωθεί για το άτομό σου και το έργο σου, εσύ παραμένεις και θα παραμένεις στο πάνθεον της οικουμενικότητας να σε θαυμάζουμε για το παναθρώπινο και το σχεδόν εξωγήινο που σε διακατείχε. Τα έργα σου είναι αποτέλεσμα ενός θεϊκού σχεδίου να βρούμε σε σένα αυτά που δεν μπορούμε να δούμε με γυμνό μάτι σαν κοιτάμε προς τα πάνω. Καλή αντάμωση Δομήνικε στις ζωγραφικές πολιτείες του ουρανού όπου πια φιλοξενείσαι!
—————————————————————————–
Ο Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Ηράκλειο Κρήτης, 1 Οκτωβρίου 1541 – Τολέδο, 7 Απριλίου 1614), γνωστός επίσης με τo ισπανικό προσωνύμιο El Greco, που σημαίνει Ο Έλληνας, ήταν Κρητικός ζωγράφος, γλύπτης και αρχιτέκτονας της ισπανικής Αναγέννησης. Πρόκειται για μια προσωπικότητα των τεχνών που εμβαθύνει μέσω της ζωγραφικής για να μιλήσει για τις ψυχές των ανθρώπων τους οποίους και φιλοτεχνεί. Αναζητά το βαθύτερο νόημα της ζωής και διεισδύει στην ψυχολογία του προσώπου μέσα από μια λιτή και δωρική προσέγγιση, διαφορετική από την εποχή του. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μακριά από την Ελλάδα, δημιουργώντας τα περισσότερα έργα του στην Ιταλία και στην Ισπανία. Εκπαιδεύτηκε αρχικά ως αγιογράφος στο Ηράκλειο, που αποτελούσε τότε τμήμα της ενετικής επικράτειας, και αργότερα ταξίδεψε στη Βενετία. Στην Ιταλία επηρεάστηκε από τους μεγαλύτερους δασκάλους της ιταλικής τέχνης, όπως τον Τιντορέττο και τον Τιτσιάνο, του οποίου υπήρξε μαθητής, υιοθετώντας στοιχεία από τον μανιερισμό. Το 1577 εγκαταστάθηκε στο Τολέδο, όπου έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του και ολοκλήρωσε ορισμένα από τα πιο γνωστά έργα του.
