Αν είχα υποθετικά τη δυνατότητα να συναντήσω την συγγραφέα και να συζητήσουμε, μετά από δική της προτροπή φυσικά, περί του τίτλου του βιβλίου, θα της πρότεινα τον εναλλακτικό τίτλο “Ο άνθρωπος που πέρασε πολλά”. Ως αναγνώστης συνάντησα νοερά και εικονικά έναν πρωταγωνιστή χαμένο στις σκέψεις του και σε θολά νερά τα οποία και προσπαθεί να ξεδιαλύνει για να βρει τον προορισμό του, την Ιθάκη του. Είναι ένας ήρωας που μοιάζει να έχει χαθεί σε ένα δάσος γεγονότων που αφορούν σε μία κρίσιμη ιστορικά περίοδο και όλα αυτά τον έχουν σημαδεύσει, αναζητά με λίγα λόγια την ουσία και το νόημα και περιπλανιέται στο παρελθόν του. Και όλα αυτά συμβαίνουν μέσα του με αφορμή ένα παροντικό γεγονός, ένα ατύχημα που λίγο έλειψε να του κοστίσει τη ζωή αλλά συγχρόνως ήταν και ένα εφαλτήριο για επαναπροσδιορισμό.
Η ιστορία και η μουσική συναντούν την προσωπική αφήγηση ενός ανθρώπου θύματος
Η ιστορία είναι αμείλικτη και είναι παρούσα στο έργο της Λέβι για να μας θυμίσει τα όσα έλαβαν χώρα μέσα από μια διελκυστίνδα γεγονότων. Πρόκειται ουσιαστικά για την χρονιά λίγο πριν την πτώση του τείχους του Βερολίνου και οι περιγραφές του Άντλερ είναι χαρακτηριστικές αυτής της εποχής όπου όλα ήταν ρευστά και ο κόσμος άλλαζε μέσα από ραγδαίες εξελίξεις σε κάθε επίπεδο, πολιτικό, κοινωνικό, ιστορικό και οικονομικό. Είναι μια περίοδος που για τον πρωταγωνιστή που ανατρέχει σε αυτήν και στα παραλειπόμενα τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο δεν τον αφήνουν ήσυχο και έτσι όπως είναι στο κρεβάτι κολυμπάει στις αναμνήσεις του για να τις τακτοποιήσει σωστά και ορθολογικά στο αναστατωμένο από το ατύχημα μυαλό του. Το σημείο δε του ατυχήματος είναι η Abbey Road, όπου φωτογραφήθηκαν οι Μπιτλς για τον δίσκο τους.
Η συγγραφέας, με ευφυή τρόπο και με μια δεξιότητα στην αφήγησή της, στοιχειώνει το μυαλό του αναγνώστη, πάντα με την καλή έννοια, και του προκαλεί οικειότητα με το συμβάν φέρνοντας κατευθείαν στο μυαλό του την περίφημη αυτή διάβαση, την τόσο χαρακτηριστική. Και τοποθετεί ουσιαστικά τον πρωταγωνιστή της σε ένα συνεχές πέρασμα από την μία άκρη στην άλλη προσπαθώντας, κατά μία ευρεία έννοια, να τον παρακινήσει να μαζέψει τα κομμάτια του και να συναρμολογήσει τον κατακερματισμένο νου του που βρίσκεται διαλυμένος. Είναι ένα παιχνίδι της ζωής όταν του συμβαίνει το ατύχημα τριάντα χρόνια αργότερα να γεύεται το παρελθόν με τέτοια χαρμολύπη; Μοιάζει με έναν Οδυσσέα που με την σχεδία του διένυσε όλο το φάσμα της προσωπικής του ζωής και τώρα αναζητά επίμονα απαντήσεις στις πάμπολλες ερωτήσεις που έχουν τεθεί επί τάπητος.
Ο πρωταγωνιστής Σαούλ Άντλερ, λόγω του ατυχήματος πέφτει σε κώμα και έτσι ουσιαστικά η συγγραφέας θέτει ενώπιόν μας όλη την ιστορία του, τις σχέσεις του, τις επαφές του, τον χαρακτήρα του. Έχει ήδη βυθιστεί σε ένα κώμα, κατά τη διάρκεια του οποίου κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι σκεφτόταν ή αν σκεφτόταν και αν θυμάται ή τι ακριβώς θυμάται. Πρόκειται αναμφίβολα για ένα κενό μνήμης και για μια αποσύνδεση του εγκεφάλου που μοιάζει να σταματά να λειτουργεί. Καθώς συνέρχεται όμως από την κωματώδη κατάσταση με τα καλώδια του μυαλού να έχουν δικαιολογημένα πειραχτεί, μας αφηγείται τα όσα έζησε με την Τζένιφερ, την ιδιαίτερη σχέση τους αλλά και την ερωτική σχέση με τον Βάλτερ Μίλερ καθώς και εκείνη με την αδελφή του μεταφραστή. Ένας κυκεώνας σκέψεων τον βρίσκουν να προσπαθεί με κόπο και δυσκολία να βρει την άκρη του νήματος. Ο αναγνώστης είναι στο πλάι του και ακούει την ιστορία του, την διαβάζει για να κυριολεκτούμε, και αισθάνεται την πρόσκαιρη απώλεια της μνήμης σαν κάτι που θα μπορούσε να είχε συμβεί στον οποιονδήποτε μετά από ένα ατύχημα.
Ο πρωταγωνιστής ξεδιπλώνει με μοναδικό τρόπο, χάρη στην γραφή της Λέβι, τον εσωτερικό του κόσμο. Οι αλήθειες της ζωής του είναι οι αλήθειες της ζωής ενός οποιουδήποτε ανθρώπου που βρίσκεται σε μία κρίσιμη φάση και ανατρέχει στα παρελθόντα για να μπορέσει να τα βάλει σε μια σειρά και να δει το μέλλον με μεγαλύτερη αισιοδοξία. Το μυαλό του Σαούλ είναι ένα γραφείο με διάσπαρτα χαρτιά και ήρθε η ώρα να το τακτοποιήσει για να μπορέσει να δουλέψει, εν προκειμένω να ζήσει. Ιδιαίτερη μνεία στην σχέση του με την Τζένιφερ επιχειρεί η Λέβι γιατί το άλλο μισό της ενέργειας του Σαούλ στο κρεβάτι του πόνου πηγαίνει εκεί. Τι θα μπορούσε να είχε πάει καλύτερα στην σχέση τους και ποια είναι εκείνα τα λάθη που διέπραξε ο ίδιος παρασυρμένος και από τον έρωτά του για τα αδέλφια Μίλερ; Ερωτήματα που καίνε και που δύσκολα μπορούν να αναλυθούν γιατί προκαλούν και άλλο πόνο.
Ο Σαούλ με την εμπειρία του την περίοδο της ύπαρξης της Ανατολικής Γερμανίας και τα όσα δραματικά διαδραματίστηκαν στη δίνη ενός καθεστώτος φοβικού και αυταρχικού, διατηρεί τις μνήμες του και επιθυμεί να απαλλαγεί από αυτό το τοξικό παρελθόν μια για πάντα. Αναφέρεται με πικρία στον πατέρα του και ο λόγος του γίνεται καυστικός: “Η Ανατολική Ευρώπη θα χάσει τη νομιμοποίηση της απέναντι στο λαό της εξαιτίας των ακραίων μέτρων καταστολής κάποιων αυταρχικών γέρων. Άντρες σαν τον πατέρα μου έχτισαν έναν τοίχο ανάμεσά μας. Ο τοίχος ήταν ο ανδρισμός του”. Η εξαιρετική μετάφραση της Αργυρώς Μαντόγλου κομίζει τον αέρα που χρειάζεται σε μια τέτοια λαβυρινθώδη πλοκή τόσο ζωντανή και τόσο ανθρώπινη που ο αναγνώστης ίσως και να ταυτιστεί.
“Ο ψίθυρος υπαινίσσεται τη μεταφορά ενός μυστικού κι αυτό ενισχύει την περιέργεια των άλλων”
“Η Τζένιφερ στέκεται πίσω μου κάτω από την κερασιά. Φυσάει. Τα άνθη πέφτουν σαν ρόδινη βροχή”
