Ζούμε σε μία εποχή που η στιχομυθία και η αναφορά περί ρατσισμού έχει δυστυχώς επανέλθει πολύ έντονα στο προσκήνιο. Τα κρούσματα ξενοφοβίας και επιθετικότητας έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια σε όλο τον κόσμο και κυρίως στην Ευρώπη, η οποία και πλήττεται σφόδρα λόγω και του μεγάλου προβλήματος του μεταναστευτικού. Παράλληλα, τα κινήματα της λαμβάνουν όλο και πιο αυξημένα ποσοστά στις ευρωπαϊκές χώρες, κάτι που είχε να συμβεί από την εποχή της ανόδου του ναζισμού και του φασισμού στην γηραιά ήπειρο τη δεκαετία του 1930. Μέσα σε αυτό το σκηνικό κοινωνικού πολέμου και αστάθειας, μέσα στη δίνη των φυλετικών διακρίσεων και του εκφοβισμού, τα μυθιστορήματα του παρελθόντος, όπως και αυτό που παρουσιάζεται εδώ, έρχονται να μας θυμίσουν πόσο εύθραυστος είναι ο κοινωνικός ιστός και πως η ιστορία μπορεί και επαναλαμβάνεται με απρόβλεπτες συνέπειες.
Ο κόσμος των έγχρωμων που παλεύουν για ζωή
Η λογοτεχνία ανέκαθεν υπήρξε ένας τρόπος ανάδειξης των κοινωνικών ζητημάτων και οι συγγραφείς μέσα από τα γραπτά τους και την αφήγησή τους καθρεφτίζουν με γλαφυρό και έμμεσο τρόπο όλα αυτά που συμβαίνουν στην κοινωνία, ανταποκριτές της οι ίδιοι μας καλούν σε συστράτευση και σε συλλογισμό. Εμείς δεν έχουμε παρά να μελετήσουμε το έργο τους και να γίνουμε κοινωνοί των πιο μύχιων σκέψεών τους αναλογιζόμενοι και τον ρόλο μας σε αυτό το κλίμα αναταραχής, η ήπια αντίδραση του καθενός μας απέναντι στο τέρας του ρατσισμού είναι κομβική και επιβεβλημένη. “Είμαι αόρατος απλά επειδή οι άνθρωποι αρνούνται να με δουν”. Πόσο επίκαιρο και πόσο σύγχρονο είναι το μυθιστόρημα ο Αόρατος άνθρωπος του Ραλφ Έλισον που εκδόθηκε το 1952 σε μία ταραγμένη περίοδο για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Πάνω σε αυτό το εμβληματικό μυθιστόρημα και σε άλλα επίσης σημαντικά μυθιστορήματα πατάει και ο συγγραφέας Κόουτς για να αναδείξει την ιστορία του Χάιραμ Γουόκερ και την περιπέτεια ζωής μέσα σε ένα σκηνικό θλιβερό και απάνθρωπο.
Η ιστορία που μας περιγράφει ο συγγραφέας είναι η ιστορία απελευθέρωσης από έναν κόσμο εξευτελισμού και εκμετάλλευσης, είναι η μαρτυρία για τη λευκή φυλή που καταδυναστεύει ανθρώπους λόγω και μόνο του χρώματός τους, είναι η περίοδος που ολόκληρες οικογένειες όπως αυτή του γέρου, που μας περιγράφει τόσο γλαφυρά, καταστράφηκαν στο όνομα μιας κάποιας φυλετικής υπεροχής. Γράφει χαρακτηριστικά: “Η λογική του κέρδους προστάτευε εμένα και το αγόρι. Αλλά αυτός ο γέρος, που οι μέρες που θα μπορούσε να φανεί χρήσιμος είχαν τελειώσει, και μπορούσαν να βγάλουν μόνο κάτι ψιλά από εκείνον, ήταν κρέας για τα σκυλιά. Ανά πάσα στιγμή μες στη μέρα, όποτε είχαν διάθεση, αυτοί οι άντρες τον έβγαζαν έξω και τον ανάγκαζαν να τραγουδάει, να χορεύει, να σέρνεται, να γαβγίζει, να κακαρίζει ή να κάνει κάτι άλλο ταπεινωτικό”. Να λοιπόν ποια είναι η φαιδρή πραγματικότητα και οι συνθήκες διαβίωσης για τους Αφροαμερικανούς που αντιμετωπίζονται ως άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας και αγοράζονται και πωλούνται σαν να ήταν ζώα για αγροτικές εργασίες. Η ταινία Δώδεκα χρόνια σκλάβος που είχε κυκλοφορήσει πριν κάποια χρόνια, είναι σε εικόνες όσα ο Κόουτς καταθέτει σε αυτό το συγκλονιστικό μυθιστόρημα.
“Αν ξεχνάς, τότε είσαι στ’ αλήθεια σκλάβος. Αν ξεχνάς, πεθαίνεις” είναι μόνο μερικά από τα λόγια που βρίσκουμε καταγεγραμμένα από τον Κόουτς, είναι λόγια αληθινά όσο και σκληρά. Είναι ο λόγος του αγώνα του Κούπερ να ξεφύγει από τα δίχτυα της σκλαβιάς και να ελευθερωθεί, να νιώσει ξανά άνθρωπος κανονικός και όχι υποχείριο κάποιων ιδιοκτητών που βλέπουν στο πρόσωπό του ένα αντικείμενο που κινείται και μιλάει. Το μυθιστόρημα, εξαιρετικά μεταφρασμένο από την Βάσια Τζανακάρη, θυμίζει στον αναγνώστη τις κακουχίες και τα βασανιστήρια σωματικά και ψυχολογικά που πέρασαν αυτοί οι άνθρωποι και σήμερα δυστυχώς δεν έχουν εκλείψει σχεδόν διακόσια χρόνια μετά. “Να θυμάσαι, φίλε μου” είπε. “Γιατί η μνήμη είναι το άρμα και η μνήμη είναι ο δρόμος και η μνήμη είναι η γέφυρα που οδηγεί από την κατάρα της σκλαβιάς στην ευλογία της ελευθερίας”. Ο Κούπερ παλεύει να αποκτήσει ένα μοναδικό και τόσο απλό προνόμιο, την ελευθερία του και άρα τη ζωή του.
Ξυλοδαρμοί, διασυρμοί, βιαιότητα και σχόλια ρατσιστικής φύσης και απομόνωση από κάθε λευκή δραστηριότητα είναι μερικά από τα σημάδια μίας αμερικανικής, αλλά και όχι μόνο, κοινωνίας που δεν έχει χώρο για το διαφορετικό και το αλλότριο. Είναι αυτή που θα δολοφονήσει τα παιδιά της όπως τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ και τον πρόεδρο Τζον Κένεντι, ανθρώπους και προσωπικότητες που προσπάθησαν να αλλάξουν τα κακώς κείμενα και να δαμάσουν τις βιαιοπραγίες που λαμβάνουν χώρα από τον καιρό που ο Αβραάμ Λίνκολν αγωνιζόταν να εξασφαλίσει ψήφο στους έγχρωμους συμπατριώτες του βρίσκοντας πολλαπλές αντιδράσεις που τελικά του κόστισαν την ίδια του την ζωή. Γιατί πόσο ισχυρή μπορεί να είναι η εγγεγραμμένη και από χρόνια έμφυτη αντιπάθεια προς τον αλλόθρησκο ή αλλόφυλο σε μία ήπειρο που βρέθηκαν να κληθούν να συμβιώσουν λευκοί και μαύροι; Τόσες εγκληματικές ενέργειες και τόσο αίμα χυμένο σε μία πατρίδα που δεν είχε και δεν έχει χαρακτηριστικά ομοιογένειας δεν είναι αρκετά για να επιφέρουν άνεμο ειρήνης και κοινής συμπόρευσης;
“Έχοντας ζήσει όπως έζησα, έχοντας δοκιμάσει την ελευθερία μου, έχοντας δει ολόκληρες κοινότητες μαύρων ελεύθερες, το βάρους που ένιωθα τώρα ήταν μεγαλύτερο απ’ όσο είχα γνωρίσει”
“Είχα μάθει πια το τίμημα της σιωπής μου, το κόστος του να κρατάω τα λόγια μου ως ασπίδα στην καρδιά μου. Ήξερα πώς ήταν να νιώθεις ότι κάποιος που αγαπούσες βαθιά είχε φύγει, και ότι δεν θα μπορούσες ποτέ να του πεις τι σήμαινε για σένα”.
