Σε καιρούς χαλεπούς και κρίσιμους όπως οι σημερινοί, κείμενα όπως αυτό που παρουσιάζεται εδώ, έρχονται να θυμίσουν πόσο η ιστορία μπορεί να ξαναγραφτεί με δραματικούς όρους – άρα χρειάζεται προσοχή – και πόσο επίκαιρος είναι ο λόγος στρατευμένων λογοτεχνών όπως ο Hermann Hesse. Με προφητική και διεισδυτική ματιά σε πρόσωπα και πράγματα, ο κορυφαίος Γερμανός συγγραφέας των βιβλίων Λύκος της Στέπας, Ντέμιαν και Σιντάρτα ,κρούει τον κώδωνα του κινδύνου σε όλους, συμπατριώτες του και μη, για την επερχόμενη καταστροφή, μια καταστροφή ολοκληρωτική που κόστισε τόσες ζωές και διαμέλισε την Ευρώπη σε χίλια κομμάτια. Πρόκειται για ένα βαθυστόχαστο κείμενο εμπνευσμένο και επηρεασμένο από την νιτσεϊκή φιλοσοφία, την οποία ο Έσσε τόσο πολύ ύμνησε στα γραπτά του.
Στυλοβάτης της θεωρίας της αυτοβουλίας
Ο ολέθριος πόλεμος έχει μόλις τελειώσει και οι Γερμανοί βιώνουν την καταβαράθρωση του ηθικού τους μετά την ταπεινωτική ήττα και την ανάγκη προσφυγής σε μία ακόμα πιο ντροπιαστική ανακωχή με όρους που τους ωθούν να κατακεραυνώνουν τους αντιπάλους τους για τα δικά τους λάθη. Ο Έσσε απευθύνεται στους νέους στρατιώτες που μόλις γύρισαν από το μέτωπο και με πνεύμα στοχαστικό προσπαθεί να νουθετήσει με όπλο την γραφή του. Το κείμενό του, γραμμένο με ψυχραιμία, ωριμότητα πνεύματος και σοφία, είναι συνάμα και μια αναμφισβήτητη κραυγή αγωνίας σε όσα αντιλαμβάνεται να συμβαίνουν γύρω του και προκαλούν τρόμο. Η γραφή είναι ένας τρόπος αντίδρασης από ένα διανοούμενο που επιθυμεί να ξυπνήσει τους συμπατριώτες του και να τους ταρακουνήσει, να τους αφυπνίσει από την πλύση εγκεφάλου μιας παρέας «σωτήρων».
Ο Έσσε, μελετητής και ακόλουθος του Νίτσε, θα υπερασπιστεί τις θεωρίες του και θα εμμείνει στην άποψη της αυτοβουλίας ως μόνη λύση απέναντι στις κάθε λογής φωνές που καλούν σε μάχη και σε άσκηση βίας. Ορθώνει το ανάστημα του λόγου του και δρα ως υπέρμαχος των ανθρώπων να εκφράζονται με μόνη πυξίδα την συνειδησιακή τους δύναμη και να δρουν με όχημα τις δικές τους πεποιθήσεις χωρίς να επηρεάζονται από το σύνδρομο της αγέλης. Η Κατερίνα Σχινά, η οποία και έχει επιμεληθεί όλη αυτή την σειρά των μικρών διαχρονικών, στην εισαγωγή της αναφέρει τα εξής σημαντικά ως προς την έννοια της αυτοβουλίας: “…η αρετή να ακούς την εσωτερική σου φωνή μπορεί να σε φέρει σε σύγκρουση με τους συμπολίτες σου, που θεωρούν την αυτοβουλία “βίτσιο, ή στην καλύτερη περίπτωση μια οικτρή παρέκκλιση”. Η αυτοβουλία του ενός προκαλεί “ανταγωνισμό και μίσος” στους πολλούς, και γενικά μάρτυρες όπως τον Σωκράτη, τον Ιησού, τον Τζορντάνο Μπρούνο”. Να σημειωθεί πως και η μετάφραση του Νάσου Ταρκαζίκη συμβάλλει τα μέγιστα.
Ο Έσσε έχει λόγο ψύχραιμο αλλά συνάμα καίριο και επιχειρεί να εγείρει το μικρόβιο της αμφιβολίας απέναντι σε όλους αυτούς τους νέους αλλά και όχι μόνο ώστε στο μέλλον να μην ξανασυμβούν πόλεμοι και συγκρούσεις με τέτοιο ολέθριο αποτέλεσμα. Δυστυχώς βέβαια, το εγχείρημά του αυτό όχι μόνο δεν βρήκε ευήκοα ώτα αλλά δημιούργησε προβλήματα στον ίδιο καθώς η πλειοψηφία του λαού ενοχλήθηκε και τον θεώρησαν αντιπατριώτη λόγω των επικρίσεών του κατά της Γερμανίας. Ποτέ δεν κατάλαβαν και δεν κατανόησαν εις βάθος το πνεύμα του λόγου του μέσα στο θολό τοπίο της μεταπολεμικής περιόδου και των έντονων συναισθημάτων οργής από την ήττα. Ο έτερος Γερμανός συγγραφέας, ο Τόμας Μαν είχε δηλώσει κάποτε το παρακάτω σε μία προσπάθεια από μέρους του να αφυπνίσει τους συμπατριώτες του: «Τι θα απογίνεις, λαέ της Γερμανίας, όταν η κραυγή απόγνωσης εκείνων των θερμοκέφαλων γίνει κραυγή του κόσμου όλου;» Βέβαια, ούτε και αυτός εισακούστηκε ποτέ.
Ο δρόμος της λογικής και της σύνεσης είναι δύσβατος
Το μέσο που χρησιμοποιεί εύστοχα και ευφυώς ο Έσσε είναι να επαναφέρει στο προσκήνιο τον μέγα Ζαρατούστρα, τον περίφημο ήρωα και πρωταγωνιστή/διανοητή του Νίτσε και να τον τροφοδοτήσει με μία νέα και επίκαιρη φωνή, να τον επαναφέρει στον χρόνο για να μπορέσει να εισακουστεί όσο πιο πολύ γίνεται στα πέρατα της χώρας. Το κείμενο του δεν είναι ένα κάλεσμα νωθρότητας, ίσα ίσα είναι ένα μήνυμα ενθάρρυνσης για καλύτερες μέρες, είναι μία προσπάθεια περισυλλογής και μία πρώτης τάξεως ευκαιρία επανακαθορισμού. Ο Ζαρατούστρα γίνεται έτσι ένα χρήσιμο και απόλυτα αναγκαίο “όπλο” στα χέρια του Έσσε καθώς η επιστροφή του αυτή μοιάζει με μία Δευτέρα παρουσία, μία επιστροφή που χρειάζεται για να επαναπροσδιοριστούν οι Γερμανοί και να δουν κατάματα την αλήθεια των πράξεών τους για να αποφύγουν τυχόν μελλοντικά σφάλματα.
“…καλοί μου φίλοι, μιλήστε με τον Ζαρατούστρα, ακούστε τον Ζαρατούστρα. Ο άνθρωπος που στέκεται μπροστά σας δεν είναι δημαγωγός, στρατιώτης, βασιλιάς, ή στρατηγός: είναι ο Ζαρατούστρα, ο γεροερημίτης και γελωτοποιός, ο εφευρέτης του ύστατου γέλιου και τόσων άλλων θλιβερών τελευταίων πραγμάτων. Από εμένα φίλοι μου, δεν μπορείτε να μάθετε πώς να κυβερνάτε έθνη και να επανορθώνετε τις ήττες. Δεν μπορώ να σας μάθω να καθοδηγείτε κοπάδια ή να καταπραΰνετε την πείνα των δυστυχισμένων. Δεν είναι αυτές οι τέχνες του Ζαρατούστρα. Δεν είναι οι ανησυχίες του”. Δεν είναι διόλου τυχαίο πως ο ίδιος με το κείμενο αυτό όπως και με τα άλλα θεωρήθηκε ανεπιθύμητος στην Χιτλερική Γερμανία καθώς καταγράφει εδώ το μήνυμα της αλήθειας και αυτή δυστυχώς είναι αιχμηρή σαν το κεντρί της μέλισσας και προκαλεί τα πλήθη που δεν αντιλαμβάνονται και δεν επιθυμούν να αντιληφθούν.
Ο Έσσε στα επόμενα χρόνια θα επιχειρήσει μαζί με πολλούς άλλους σύγχρονούς του να αφυπνίσουν τον κόσμο και θα αντισταθεί στον εκχυδαϊσμό της ανθρώπινης ζωής που καταστρατηγείται από φερέφωνα και καταστροφείς των συνειδήσεων. Με μαχητικότητα παλεύει να περάσει τα δικά του διδάγματα, όχι με πνεύμα ιεροκήρυκα που γνωρίζει τα πάντα αλλά ως ένα χρήσιμο ξυπνητήρι σε όσα συμβαίνουν κυρίως μεταπολεμικά. Καλεί όλους σε δράση αλλά όχι μία ψευδή δράση, η δράση η δική του είναι η επαφή με την μοναξιά, η αντοχή στην οδύνη που έρχεται μέσα από την εσωτερική εργασία του ανθρώπου με τον εαυτό του σε καθημερινή βάση. Κείμενα σαν και αυτό τελικά του κόστισαν την εκδίωξη από την πατρίδα του και επιπλέον τα έργα του απαγορεύτηκαν. Η δικαίωση ήρθε για τον ίδιο και τα γραπτά του με την απονομή του βραβείου Νόμπελ στο πρόσωπό του, το 1946. Το μεγαλείο του βέβαια έγκειται στη διαχρονικότητα του λόγου του ακόμα και σήμερα!
“Μάθετε να ακούτε όταν η φωνή μιλάει! Μάθετε να βλέπετε όταν ο ήλιος του πεπρωμένου παίζει με τις σκιές σας! Μάθετε να σέβεστε τη ζωή! Μάθετε να σέβεστε τους εαυτούς σας! Διότι από την οδύνη πηγάζει η δύναμη, από την οδύνη πηγάζει η υγεία. Είναι πάντα “υγιείς” εκείνοι που καταρρέουν ξαφνικά, που πέφτουν από ένα ανάλαφρο φύσημα του αέρα. Η οδύνη σκληραίνει τον άνθρωπο: η οδύνη τον ψήνει…”
“Μακάριος είναι αυτός που έχει βρει τη μοναξιά του, όχι τη μοναξιά που απεικονίζεται στη ζωγραφική ή την ποίηση, αλλά τη δική του, μοναδική, προκαθορισμένη μοναξιά. Μακάριος είναι αυτός που γνωρίζει πώς να υποφέρει! Μακάριος είναι αυτός που φέρει τη μαγική λίθο στην καρδιά του. Σε αυτόν έρχεται το πεπρωμένο, από αυτόν έρχεται η αυθεντική δράση”.
