Λογοτεχνία και υβριδικότητα: για τη ντελεζιανή θεώρηση της λογοτεχνίας

Ζιλ Ντελέζ, ο Γάλλος φιλόσοφος. Όλοι τον γνωρίζουν και όλοι γνωρίζουν ότι πρόκειται – μαζί με τον Μισέλ Φουκώ – για το στέμμα του μεταδομισμού, για τον σημαντικότερο διαμορφωτή των πιο κρίσιμων φιλοσοφικών στιγμών του προηγούμενου αιώνα – και μάλλον, βρίσκεται ακόμη σε αυτή τη θέση. Ο μεταδομισμός του Ντελέζ, αποτελεί κατά τη γνώμη μου, την ακριβή επιτέλεση του όρου: πολλαπλότητα, ρευστότητα, ενδεχομενικότητα, αναβολή, αντίφαση, αμφισημία, παιχνίδι, επινόηση, κατασκευή και άλλα χαρακτηριστικά, συγκροτούν το βαθύ πλέγμα εννοιών της στοχαστικής του δράσης. Στο παρόν κείμενο θα ήθελα ν’ ασχοληθώ με το πώς αντιλαμβάνεται ο φιλόσοφος την επιτέλεση της λογοτεχνικής γραφής.[1]Περισσότερα

Sergio Del Molino, Οι Γερμανοί, Εκδόσεις Ίκαρος

Η επιστήμη της Ιστορίας μας επιφυλάσσει πολλές εκπλήξεις και πολλά άγνωστα γεγονότα, τα οποία δεν γνωρίζουμε καλά ή και καθόλου σε σχέση με άλλα. Είναι τέτοια η ποικιλία των ιστορικών γεγονότων καθώς τόσο ευρύ το φάσμα της πληροφορίας που πολλές φορές ακόμα και οι ίδιοι οι ιστορικοί εκπλήσσονται. Μια τέτοια περίπτωση είναι η ιστορία των Γερμανών του Καμερούν, οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο στην Ισπανία του Φράνκο κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, μια πτυχή της ιστορίας η οποία είναι άγνωστη σε πολλούς. Αυτό λοιπόν που επιχειρεί ο συγγραφέας Σέρχιο ντελ Μολίνο είναι μέσα από την αφήγηση των επιγόνων της οικογένειας Σούστερ να μας παρουσιάσει τα στοιχεία από τους Γερμανούς του Καμερούν, οι οποίοι παραδόθηκαν στις ισπανικές αρχές και εγκαταστάθηκαν στην Θαραγόθα. Αυτή η εγκατάσταση έγινε μέσα στη δίνη του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, σε μια περίοδο όπου η Ισπανία παρέμενε ουδέτερη και δεν είχε ακόμα επελάσει η φρανκική κυριαρχία και μετέπειτα δικτατορία, καθώς μεσολάβησε δύο δεκαετίες μετά ο περίφημος και άκρως αιματηρός Ισπανικός εμφύλιος από το 1936 έως το 1939.Περισσότερα

Μια γυναίκα με μίσος και πάθος ορίζει τις τύχες ενός προφήτη (Oscar Wilde, Σαλώμη, Εκδόσεις Gutenberg)

Σώμα του εγκλήματος κατά τον Ιωάννη, η Σαλώμη εμφανίζεται στον Όσκαρ Ουάιλντ σαν ένα πρόσωπο βγαλμένο από την Ιλιάδα του Ομήρου. Καθόλου τυχαίο μιας και ο Ουάιλντ διάβασε ήδη από τα 12 του χρόνια τον Όμηρο και πώς κανείς να μην επηρεαστεί από τον πρώτο άνθρωπο που έγραψε ουσιαστικά το πρώτο μυθιστόρημα του δυτικού πολιτισμού με την ευρύτερη έννοια; Ο Ιρλανδός ιερός “γίγαντας” που πέθανε από την πείνα σε ηλικία 46 μόλις ετών – όπως έμαθα στην εξαιρετική παρουσίαση του βιβλίου στο πατάρι του βιβλιοπωλείου Gutenberg, από το οποίο έφυγα σοφότερος και ψυχικά πιο ευτυχής – αποτελεί το τέλειο παράδειγμα ιδανικού καταραμένου καλλιτέχνη, έτσι όπως λίγα χρόνια αργότερα θα πεθάνει στο Παρίσι από φυματίωση και λόγω του αλκοολισμού του ο Αμεντέο Μοντιλιάνι. Ο Όσκαρ Ουάιλντ γράφει αυτό το σαν ένα κύκνειο άσμα του, το 1893 και αποδεικνύει την τραγικότητα της δικής του προσωπικότητας, μιας και το δικό του κεφάλι προσφέρθηκε στον βωμό των διαφόρων θρασύδειλων και μικροπρεπών που ζήτησαν το θάνατό του και όχι μόνο τον πήραν πανηγυρικά για αυτούς αλλά τον εξώθησαν στη ντροπή του θανάτου από ασιτία. Και όμως αυτός λυτρώθηκε από τη μικροψυχία του κόσμου τούτου!Περισσότερα

Ralph Waldo Emerson, Φύση, Εκδόσεις Οξύ

Η σειρά Επίλεκτα των εκδόσεων Οξύ είναι μια κιβωτός πολιτισμού και γνώσης, κείμενα που αποτελούν οδηγό και εγχειρίδιο για μια καλύτερη ζωή μέσω της ανάγνωσης βιβλίων, τα οποία έχουν λόγο και ουσία ύπαρξης. Τα κείμενα αυτά αποτελούν μια παρακαταθήκη τόσο για εμάς που τα διαβάζουμε σήμερα ως αναγνώστες, όσο όμως και για τους αναγνώστες του μέλλοντος. Πρόκειται για βιβλία ξεχωριστά που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα κατηγοριών, όπως είναι η λογοτεχνία, η φιλοσοφία, η κοινωνιολογία, η πολιτική, η ιστορία, η αρχαία ελληνική γραμματεία. Είναι ευχής έργον να κυκλοφορούν τέτοια βιβλία που εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας και μας προβληματίζουν ως προς την σύλληψη του κόσμου όπου ζούμε με οδηγό το παρελθόν, γιατί ένας κόσμος δίχως παρελθόν είναι ένας κόσμος αναμφίβολα δίχως μέλλον. Ο Ralph Waldo Emerson είναι ένας από εκείνους τους διανοητές και πνευματικούς ανθρώπους που έβαλε με τον δικό του τρόπο το λιθαράκι σε αυτό που ονομάζουμε σύγχρονη φιλοσοφία. Σε αυτό το δοκίμιο, ασχολείται με την φύση ως ένας υπερασπιστής της, σε μια εποχή κρίσιμη όπου η φύση βάλλεται πανταχόθεν και κινδυνεύει.Περισσότερα

Η πληγωμένη και αιματηρή διαδρομή μιας χώρας σε διάσταση (Γιάννης Ατζακάς, Η σπηλιά, Εκδόσεις Άγρα)

Το άρμα της Ιστορίας είχε πάρει τη μεγάλη στροφή του και κάλπαζε τώρα προς την τρίτη χιλιετία. Η σκόνη που άφησε πίσω του κατακάθιζε αργά πάνω στις ερειπωμένες πόλεις, στους τόπους εξορίας, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στα κρεματόρια, πάνω στα πεδία των μαχών, στους ποταμούς του αίματος, στους κρουνούς των δακρύων. Ο αιώνας των μεγάλων προσδοκιών σφραγίστηκε από ακόμη μεγαλύτερες διαψεύσεις” γράφει ο Γιάννης Ατζακάς στο τέλος του βιβλίου. Για ακόμα μια φορά ο Ατζακάς περιδιαβαίνει με ευαισθησία την ιστορία μέσω των ανθρώπων της, με όπλο τη σπάνια γραφή του. Για άλλη μια φορά, ο Ατζακάς ξεδιπλώνει στις σελίδες ενός βιβλίου του γεγονότα, εικόνες και πρόσωπα μιας άλλης εποχής, τα οποία όμως καθρεφτίζουν στο σήμερα όντας πιο επίκαιρα από ποτέ. Όσοι τα έζησαν θα καταλάβουν και θα θυμηθούν, όσοι δεν τα βίωσαν και τα διαβάζουν πρώτη φορά απλά θα νιώσουν έντονα, γιατί ποτέ ως χώρα δεν επιβιβαστήκαμε στο τρένο του πραγματικού εκσυγχρονισμού. Ο τρόπος γραφής του, η προσέγγισή του, ο μεστός του λόγος,  με αμεσότητα, καθαρότητα και αλήθεια δεν αφήνουν περιθώρια για αμφισβήτηση των συμβάντων αλλά και της κατάστασης της χώρας.Περισσότερα

Τόμας Μόλλεν, Darktown, Εκδόσεις Πόλις

Στην σύγχρονη κοινωνική σκηνή των ΗΠΑ παρατηρούμε καθημερινά, μέσω των ειδήσεων, ανταποκρίσεις για φυλετικές διακρίσεις των αστυνομικών αρχών εναντίον έγχρωμων συμπολιτών με την πρόφαση πως κάποια έκνομη ενέργεια έλαβε χώρα. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι αστυνομικοί παραβαίνουν τα ίδια τους τα όρια και εκδηλώνουν αφόρητη αγριότητα, ξεπερνούν τις εντολές και φέρονται εξαιρετικά βάναυσα σε πολίτες έγχρωμους. Μόλις πριν λίγες μέρες, ένας ποδηλάτης έγχρωμος πέρασε με κόκκινο τον φωτεινό σηματοδότη και του ασκήθηκε από λευκούς αστυνομικούς αδικαιολόγητη βία σε σημείο που να απορεί κανείς για το αν οι ΗΠΑ έχουν πραγματικά ξεπεράσει τα όσα άφησε πίσω του ο εμφύλιος πριν από σχεδόν 150 χρόνια. Στις ΗΠΑ επικρατεί ακόμα αυτός ο άγραφος νόμος πως οι λευκοί υπερέχουν έναντι των έγχρωμων, μια λογική παράλογη, μια κατάσταση που τείνει να γίνει κανονικότητα σε μια χώρα πληγωμένη από τα ίδια της τα βιώματα. Το μυθιστόρημα του Μόλλεν αυτά αφηγείται σε μια πόλη, το Νταρκτάουν, όπου τίποτα δεν πάει καλά και η ανορθολογικότητα αγγίζει το κόκκινο με θύματα τους ανθρώπους της.Περισσότερα

Μια γυναίκα βασανισμένη και λεηλατημένη από την ανθρώπινη βαναυσότητα (Μαρία Γαβαλά, Κόκκινος Σταυρός, Εκδόσεις Πόλις)

“Δεν είμαι συνηθισμένη γυναίκα. Δουλεύω, επινοώ, δημιουργώ, χύνω αίμα και ιδρώτα, τους χυμούς του σώματός μου, το περιεχόμενο του εγκεφάλου μου, και οι άλλοι περιφρονούν την προσφορά μου. Χωρίς δεύτερη σκέψη. Κάθε φορά που έχω να προσφέρω κάτι, με αναγκάζουν να περνώ από αυστηρό έλεγχο, από κρησάρα. Δύο κριτές ικανοτήτων εξέτασαν μετά προσοχής το αίτημά μου, την προσφορά μου, και την απέρριψαν. Απέρριψαν τη ζωγραφιά μου. Απέρριψαν τα λουλούδια μου. Τα βρήκαν κακόγουστα, άτεχνα, ασήμαντα. Εμένα απέρριψαν δηλαδή. Εμένα βρήκαν κακόγουστη, άτεχνη, ασήμαντη. Ο άνεμος θα σκορπίσει τις στάχτες μου και ουδείς θα γνωρίζει ποια υπήρξα στ’ αλήθεια. Ποιες ήταν οι ζωγραφιές μου. Τα άνθη του ταλέντου μου”. Αυτά είναι τα λόγια της ζωγράφου Γκέρτρουντ Φλεκ, της γυναίκας που ήταν έγκλειστη για πολλά χρόνια σε ψυχιατρική κλινική και τελικά θανατώθηκε όπως πολλοί άλλοι ασθενείς καθώς το ναζιστικό καθεστώς αντιμετώπιζε τις ψυχικές ασθένειες ως στίγμα, ως κάτι μιαρό και ανάξιο ζωής. Είναι τόσα πολλά και δυστυχώς ανεξάντλητα τα επεισόδια, τα γεγονότα και οι ιστορίες που ξεπηδούν από τον ολέθριο σε απώλειες Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.Περισσότερα

Ένας οδηγός για αρχάριους: Λεξικό λογοτεχνικών όρων του M. H. Abrams, Εκδόσεις Πατάκη

Το Λεξικό λογοτεχνικών όρων του M. H. Abrams, πρόκειται για ένα βιβλίο βάσης και αναφοράς σχετικά με το σύνολο σχεδόν των λογοτεχνικών σπουδών (φιλολογία, ιστορία, κριτική και θεωρία της λογοτεχνίας), αλλά και συναφών επιστημονικών πεδίων και θεωριών που συνομιλούν ευρέως, ποικιλοτρόπως και ανοικτά με το πεδίο της λογοτεχνίας, όπως η γλωσσολογία, φιλοσοφία, η ψυχανάλυση και η ψυχολογία κλπ.Περισσότερα

Η μοναχική πορεία ενός βαθιά προδομένου ανθρώπου (Ερνέστο Σαμπάτο, Το τούνελ, Εκδόσεις Μεταίχμιο)

«Πόσοι από κείνους είχαν μαντέψει πως κάτω από τις αρχιτεκτονικές μου και “το κατιτί” πνευματικό” υπήρχε ένα ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί; Κανένας». Αλήθεια, πόσο απρόβλεπτη είναι η ανθρώπινη φύση ειδικά απέναντι σε ένα θέμα όπως είναι ο έρωτας. Μέχρι πού μπορεί να φτάσει ο προδομένος άνθρωπος για να πάρει πίσω ό,τι του ανήκει ή τουλάχιστον αυτό που ο ίδιος θεωρεί πως του ανήκει; Δια στόματος Χουάν Πάμπλο Καστέλ, ο Ερνέστο Σαμπάτο διεισδύει γυμνός αλλά σοφός στα άδυτα του ανθρώπινου νου που δεν παύει να στροβιλίζεται, που δεν παύει να επιθυμεί, που θέλει να κατακτήσει και κατακτά και αν κανείς του αφαιρέσει αυτό που ήδη κατέκτησε τότε είναι έτοιμος για όλα. Πόσο οδυνηρό είναι να απολέσεις αυτό που θεωρείς πως είναι πια δικό σου, αν πραγματικά μπορείς να θεωρείς πως μπορεί ένας άνθρωπος να σου ανήκει, πώς να γεφυρώσεις μέσα σου το χάσμα της νίκης και της ήττας και πώς να αποδεχθείς την απώλεια όταν μέχρι πριν λίγο αγνοούσες την ύπαρξή της; Το μυθιστόρημα του Σαμπάτο είναι μια βουτιά στα ενδότερα στρώματα της ψυχής ενός ανθρώπου σε παραλήρημα, ένα ψυχογράφημα ενός ανθρώπου που βρίσκεται σε πυρετώδη κατάσταση, πολιορκείται από το αίσθημα μιας αρρωστημένης επιθυμίας, είναι θολωμένος μπροστά σε μία ενεργειακά και συγκινησιακά φορτισμένη κατάσταση, τελικά ο πρωταγωνιστής του είναι ένας άνθρωπος που έχει ξεφύγει από τα όρια.Περισσότερα

Προφανώς και ζει η Anne Sexton (Anne Sexton, Ποιήματα, εκδόσεις Printa)

Η ποίηση της Anne Sexton είναι από μόνη της απερίγραπτη και αντίθετο της ρηχότητας. Δεν χρειάζεται σχόλια και διευκρινήσεις. Ποίηση – όπως άλλωστε είναι παγκοίνως γνωστό – εξομολογητική, σχολαστική ως προς την αναλυτικότητα της διάθεσης, κριτική ως προς τη δυσφορία του πολιτισμού μας, αναζητητική ως προς τα εξωτερικά – μεταφυσικά – ερεθίσματα, συγκρουσιακή πότε με τον ίδιο της εαυτό όσο και με ό,τι τον περιβάλλει, φανερά – αλλά όχι κατεστημένα – βιωματική, ποίηση του τραύματος και σίγουρα, πρόκειται για μια ποίηση που δε δύναται να διευκολύνει, να ξεκουράσει και να ψυχαγωγήσει τον αναγνώστη, εκτός κι αν αυτά μπορούν να εννοηθούν και να πραγματωθούν εντός του κλίματος μιας φυσικά οργανωμένης και άγρυπνης παρέκκλισης. Ωστόσο, θα ήθελα να πω ορισμένα πράγματα γι’ αυτή τη σημαντική ποιήτρια έχοντας πάντα στο νου την παρατήρηση αυτή.Περισσότερα

Ένα μυθιστόρημα με κοινωνικό μήνυμα για όλους τους καιρούς (Theodore Dreiser, Η Κάρι μας, Εκδόσεις Gutenberg)

Δεν είναι διόλου τυχαίο που το μυθιστόρημα αυτό του Theodore Dreiser συγκαταλέγεται -σύμφωνα με τον Guardian- ανάμεσα στα 100 μυθιστορήματα που κανείς θα πρέπει να έχει διαβάσει. Το μυθιστόρημα, αν και γραμμένο πριν από περισσότερο από 100 χρόνια, καθίσταται προφητικό και αντικατοπτρίζει όλα αυτά που αναμφίβολα συμβαίνουν στο σήμερα. Κινείται ανάμεσα στο δίπολο άνοδος και πτώση του ανθρώπου του καιρού του – αδιαμφισβήτητα και του σημερινού – καθώς παρακολουθεί μεταξύ άλλων τη πορεία δύο ανθρώπων, μιας γυναίκας και ενός άντρα που έρχονται αντιμέτωποι με τη μοίρα τους, κοινή στην αρχή και χωριστή στην εξέλιξη της αφήγησης, βυθισμένοι και οι δύο σε έναν αγώνα ανταγωνισμού. Ο Dreiser, με τον ρεαλισμό και κυρίως το στοιχείο του νατουραλισμού να τον διακατέχει – έχοντας διαβάσει και εμπνευστεί από τους αγαπημένους του Ντίκενς, Χάρντι, Έλιοτ και Μπαλζάκ – σκιαγραφεί με λέξεις τη προσωπογραφία τους και αφηγείται με κάθε συνταρακτική λεπτομέρεια τόσο την παρακμή όσο και την ανύψωση δύο ανθρώπων που διαγράφουν αντίθετη τροχιά ζωής μη μπορώντας να συμβιώσουν κάτω από την ίδια στέγη. Περισσότερα

Percival Everett, James, Εκδόσεις Ψυχογιός

Πριν από κάποια χρόνια είχε προβληθεί στις κινηματογραφικές αίθουσες η περίφημη ταινία Δώδεκα χρόνια σκλάβος βασισμένη σε βιβλίο το οποίο αφηγείται την αληθινή ζωή του Σόλομον Νόρθαπ, ενός βιολιστή μετέπειτα σκλάβου. Η ιστορία των σκλάβων στην Βόρεια Αμερική είναι πολύ πικρή και σκληρή για τις συνθήκες διαβίωσης σε μια χώρα όπου οι λευκοί κατείχαν και κατέχουν ακόμα, σε πολύ μικρότερο βαθμό βέβαια σε σχέση με το παρελθόν, το αποκλειστικό προνόμιο της ελευθερίας και των δικαιωμάτων ενώ οι έγχρωμοι πολίτες της χώρας ταλαιπωρούνται και βασανίζονται για το γεγονός πως γεννήθηκαν έγχρωμοι. Το κόστος αυτής της διαμάχης έχει πληρωθεί πολλές φορές με δολοφονίες, εγκληματικές ενέργειες παντός τύπου και το βιβλίο του Έβερετ έρχεται απλώς να επιβεβαιώσει όλα τα παραπάνω για μια χώρα που μέχρι και σήμερα δεν έχει καταφέρει να λύσει αυτά τα ενδοφυλετικά προβλήματα. Οι αλήθειες του μυθιστορήματος είναι απόλυτα πραγματικές και ο πρωταγωνιστής περνά τα πάνδεινα για να καταφέρει να βρει την ανεξαρτησία του και τον πολυπόθητο διάδρομο της ελευθερίας μέσα όμως από δοκιμασίες που μπορεί να του κοστίσουν την ίδια του τη ζωή.Περισσότερα