Ιταλία! Ιταλία! Το Παρίσι θα είναι το σχολείο μου, η Ρώμη το πανεπιστήμιό μου. Γιατί είναι πραγματικά είναι ένα πανεπιστήμιο: όποιος την έχει αντικρύσει, έχει αντικρύσει τα πάντα, θα γράψεις ήδη από το 1770, εσύ Γιόχαν, που δεν έπαψες ποτέ να μελετάς, να διαβάζεις, να βυθίζεσαι στη γνώση και αυτό από πολύ νωρίς έχοντας ζήσει σε ένα περιβάλλον άκρως πνευματικό και εκπαιδευτικό. Ταξίδεψες πολύ και αυτό σου ήταν αρκετό, ταξίδεψες φυσικά και νοερά. Ζούσες σε μια οικογένεια που στα παρείχε όλα ώστε να αποκτήσεις την μόρφωση, την παιδεία όμως την κέρδισες μόνος σου. Μπορεί με τον πατέρα σου να μην είχατε αρχικά τις καλύτερες σχέσεις και να υπήρχε ένα μέτωπο σύγκρουσης μεταξύ υμών, ωστόσο εσύ άλλαζες συνέχεια χαρακτήρα και ωρίμαζες δίχως άλλο, σε αυτό σίγουρα σε βοήθησαν τα αμέτρητα βιβλία στα οποία δαπανούσες τον χρόνο σου. Αέναος σκαπανέας των γλωσσών από νωρίς είχες εντρυφήσει σε αρχαία ελληνικά, λατινικά, γαλλικά, αγγλικά, εβραϊκά, με τον ίδιο ζήλο είχες καταπιαστεί και με διάφορες αθλητικές δραστηριότητες όπως η ξιφασκία, η ιππασία αλλά και ο χορός, δεν περιοριζόσουν. Με λίγα λόγια υπήρξες μια προσωπικότητα που διεύρυνε τους ορίζοντές του σε πλείστα πεδία, ένας νέος ανήσυχος, ενεργό μέλος της κοινωνίας, ένας μικρός σοφός που δεν δίσταζε να ανακαλύπτει τον κόσμο. Τα ταξίδια σου έχουν μείνει στην ιστορία, η Ιταλία υπήρξε κύριος σταθμός σου, είδες το φως της να σε λούζει, σε έλκυε όμως και το ελληνικό πνεύμα μα καθώς δεν ήταν δυνατή η μετάβασή σου στην Ελλάδα λόγω της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή εσύ διάβαζες και μάθαινες για την Αρχαία Ελλάδα μέσα από τα βιβλία και την επαφή σου με τη γλώσσα. Η Αρχαία Ελλάδα σου ενέπνεε όλα εκείνα τα ιδεώδη που διαμόρφωσαν τόσο εσένα όσο και την κοσμοθεωρία σου, την αντίληψη του κόσμου, την σύλληψη των ιδεών που θα βρούμε σε έργα σου όπως ο Φάουστ ή σε ποιήματα όπως ο Προμηθέας. Στην Λειψία, όπου πέρασες σημαντικό μέρος της νεανικής σου ηλικίας σπουδάζοντας νομική, θα ανακαλύψεις μια σημαντική ελληνική κοινότητα και θα έρθεις σε επαφή με εκπατρισμένους που εργάζονταν για τη διάδοση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και την ελευθερία της πατρίδας. Βρήκες ήδη από νωρίς τη δική σου στοχαστική πυξίδα και αυτό μεταλαμπαδεύτηκε σε όλες σου τις πνευματικές εκφάνσεις. Σε σένα ανήκουν άλλωστε πλήθος έργων με αναφορά στους τραγικούς ποιητές, είχες μέσα σου αναμμένη την φλόγα του φιλελληνισμού και η νεαρή κοπέλα, την οποία παντρεύτηκες ήταν και εκείνη στο ίδιο πνεύμα με σένα, συνοδοιπόρος των αξιών σου και των κρυμμένων σου πόθων, συμπορευτές στην ίδια λατρεία. Η σοφία σου υπήρξε πραγματικά λαμπερή και απαστράπτουσα, ήσουν ένας εξέχων φιλόσοφος και ένας επιφανής διανοούμενος και αυτή η λάμψη του μυαλού σου ξεπερνούσε τα σύνορα της Γερμανίας, έφτασε μέχρι και την αυλή του Ναπολέοντα, ο οποίος σε θαύμαζε και ζήτησε να σε γνωρίσει. Εξάλλου, Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου αποτελούσε το αγαπημένο του ανάγνωσμα, εσύ το εμπνεύστηκες από τον τραγικό θάνατο του φίλου σου που αυτοκτόνησε και σε σημάδεψε μια για πάντα, η τραγικότητα της στιγμής έγινε το απαύγασμα της ανάγκης σου για γραφή. Πώς να μην σε σημαδέψει άλλωστε Γιόχαν ένα τέτοιο γεγονός, εσύ μια ρομαντική ψυχή και μέλος αναπόσπαστο του κινήματος αυτού από πολύ νωρίς. Ο ρομαντισμός είχε κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης με εκπροσώπους σε όλες τις χώρες, με την φύση να είναι στο επίκεντρο των ποιητών, των συγγραφέων, των μουσικών, των ζωγράφων και τόσων καλλιτεχνών και εσύ ένας κύριος και βασικός εκπρόσωπός του, ένας πιστός στρατιώτης του. Η παραμονή σου στην Ιταλία καθόρισαν τον τρόπο σκέψης σου, έφυγες από την Γερμανία με διάθεση να νιώσεις τον παλμό και την ζωντάνια του νότου της Ευρώπης όταν τα ιστορικά γεγονότα προκαλούσαν ηφαιστειακές εκρήξεις στην καρδιά της Γηραιάς ηπείρου. Δεν σταμάτησες ποτέ να ζεις άνετα καθώς η οικογένειά σου ήταν οικονομικά εύρωστη και αυτό σου επέτρεψε ήδη από νωρίς να απεμπλακείς από την ανάγκη να εργαστείς σε κάτι που δεν θα σου ήταν αρεστό, έτσι μπόρεσες να υπηρετήσεις με μεγαλύτερη προσήλωση τον στόχο της πνευματικής και συγγραφικής διαδρομής, μια διαδρομή καθόλου εύκολη, μια αποστολή που απαιτούσε μόχθο και ζήλο για να φτάσεις στην κορυφή της εκτίμησης ολόκληρης της Ευρώπης. Είχες μέσα σου το μεράκι της δημιουργίας και είχες ανοιχτούς τους διαύλους και τις κεραίες της απορρόφησης εμπειριών, ως ένας τέτοιος συλλέκτης έδρασες και έγραψες ένα από τα κορυφαία σου μυθιστορήματα τις Εκλεκτικές συγγένειες. Βαθιά σκεπτόμενη ψυχή σε μια ιστορική περίοδο με πολλά ερεθίσματα δεν έχασες ούτε στιγμή και άρπαξες ευκαιρίες να ασχοληθείς με πολλούς τομείς όπως τη βοτανολογία, την ιατρική, τη χημεία, διψούσες για γνώση σαν αρχαίος φιλόσοφος, σαν άλλος Αριστοτέλης ή Λεονάρντο ντα Βίντσι ξεχύθηκες στους δρόμους της γνώσης και δεν σταμάτησες ποτέ. Και όμως παρόλο τα πολύ σημαντικά που πέτυχες και τις γνώσεις που απέκτησες παρέμεινες σεμνός και ταπεινός, ένας αιώνιος έφηβος και ένας ακούραστος μαθητής. Δεν επαίρομαι για τίποτα που να έχω δημιουργήσει ως συγγραφέας. Εξαιρετικοί δημιουργοί έχουν υπάρξει παράλληλα με μένα, ακόμη σπουδαιότεροι έζησαν πριν από μένα, όπως και άλλοι όμοιοί τους θα εμφανιστούν μετά από μένα. Το ότι είμαι ο μοναδικός, στον αιώνα μου, που κατέχει την αλήθεια στην τόσο δύσκολη αυτήν επιστήμη των χρωμάτων, αυτό το πιστώνω στον εαυτό μου, αυτό μου δίνει μια σαφή αίσθηση υπεροχής έναντι πολλών έγραψες και όσα έγραψες τα πίστευες στο ακέραιο. Έμεινες μακριά από εξάρσεις και επάρσεις, για αυτό και τα γραπτά σου στέκονται αγέρωχα ζωντανά και ώριμα μέσα στους αιώνες θυμίζοντάς μας πως ο άνθρωπος έχει δρόμο να διανύσει για να μπορέσει να αγγίξει μία κάποια τελειότητα που μάλλον ποτέ δεν θα την φτάσει όσο και αν κοπιάσει. Εσύ κόπιασες πολύ στη ζωή σου και στον έρωτα όπως και στα άλλα πεδία ήσουν παρών, οι έρωτές σου έχουν μείνει άλλωστε παροιμιώδεις, η ρομαντική σου φύση και η ανήσυχη και άστατη καρδιά σου δεν σε εγκατέλειψαν ποτέ, ακόμα και σε μεγάλη ηλικία όταν μιλούσες για τον έρωτα στη δύση του αναφερόμενος στον εαυτό σου. Όσο είναι ακόμα μέρα κρατάμε το κεφάλι ψηλά και όσο μπορούμε να είμαστε ακόμη δημιουργικοί θα συνεχίσουμε να παλεύουμε είπες και το ενστερνίστηκες μέχρι το τέλος και δίχως να παρεκκλίνεις ούτε στιγμή από τον πόθο σου για ζωή. Μίλησες παράλληλα για τον σύγχρονο άνθρωπο και βούτηξες για τα καλά στους φόβους και τις αγωνίες της ύπαρξής μας σε αυτό τον μάταιο κόσμο μέσα από τον Φάουστ σου. Σε ταλαιπωρούσε ο δαίμονας του κακού όπως άλλωστε συνέβη και με τον Σωκράτη, τον οποίο είχες διαβάσει διεξοδικά στα νιάτα σου, και συνέχιζες να τον συμβουλεύεσαι μέσω των έργων που γράφτηκαν για αυτόν. Αχ, σπούδασα φιλοσοφία/ιατρική και νομική/και δυστυχώς θεολογία/με επιμέλεια μοναδική./Και να ‘μαι τώρα, παρά το ζήλο, μωρός, της οξιάς το ξύλο θα αναφωνήσει ο ήρωάς σου, εσύ δηλαδή μέσα από μια εξομολόγηση της δικής σου κατάστασης. Γιατί τελικά εσύ κρύβεσαι Γιόχαν πίσω από τον αινιγματικό Φάουστ, εσύ παλεύεις με το κακό, είναι τα διαβάσματα που ξυπνούν πολλές φορές τους χειρότερους εφιάλτες, είναι αυτά που σε θέτουν αντιμέτωπο και απέναντι στα πιο αμείλικτα ερωτήματα και το μικρόβιο της αμφιβολίας που σε τρώει σαν σαράκι. Η μελέτη και η επαφή με κείμενα διαχρονικά οδηγούν το μυαλό σε άλλες ατραπούς, μυστήριες και λαβυρινθώδεις, από τις οποίες οι ευαίσθητοι άνθρωποι όπως εσύ δεν ξεφεύγουν. Εκεί λοιπόν στα σκοτάδια που μπορεί να είχες, διότι κάθε μεγάλος και σπουδαίος δημιουργός αποκτά τέτοια σκοτάδια σαν αποκτά μια κάποια επαρκή σοφία, εκεί λοιπόν θα αναμετρηθείς με τον εαυτό σου, θα θελήσεις να δώσεις απαντήσεις στις απορίες που τριβελίζουν το μυαλό σου. Αυτά τα πρώτα λόγια του Φάουστ από την πρώτη πράξη του οικουμενικού και διαχρονικού αυτού έργου σου δεν είναι τυχαία, είναι λόγια που συνεχίζουν την παράδοση που άνοιξε ο Όμηρος, ύστερα ο Βοκάκιος και κατόπιν ο Δάντης με την Θεία Κωμωδία του. Και αυτό γιατί δεν πρόκειται για ένα απλό έργο, με το μεγαλειώδες σύγγραμμά σου που εμπεριέχει και εγκιβωτίζει έννοιες και σκέψεις που απασχόλησαν την δυτική σκέψη από τον Μεσαίωνα μέχρι και τους νεότερους χρόνους, τους δικούς σου αλλά και τους σημερινούς, εσύ βρίσκεσαι εκεί να σκάβεις τον εσωτερικό σου κόσμο και να αναζητάς γέφυρες που θα σε περάσουν σε πιο ασφαλή νερά, μια αναζήτηση καθόλου εύκολη και πάντα ανηφορική. Δίνεις νέα υπόσταση στον ανήσυχο άνθρωπο, τον Φάουστ σου, τον ξαναβαφτίζεις σαν Ιωάννης δίνοντάς του νέα χαρακτηριστικά, τον προσφέρεις στον αναγνώστη με νέα μορφή και του θέτεις απέναντί του έναν Μεφιστοφελή για να αφηγηθεί την αδυναμία της ανθρώπινης φύσης, την τρωτότητα και την ανισορροπία του ανθρώπινου ψυχισμού που είναι επιρρεπής σε πειρασμούς, ανοιχτός σε άγνωστα ερεθίσματα και πολύ εύπλαστος σε διάφορες θεωρίες που μοιάζουν γοητευτικές και θελκτικές αλλά τελικά κρύβουν επικίνδυνες στροφές. Ο άνθρωπος σου Γιόχαν είναι δισυπόστατος και ο Φάουστ ακροβατεί πάνω σε ένα τεντωμένο σχοινί αιχμάλωτος από την μία μεριά των ηθικών αρχών και επιταγών που του επιβάλλει η κοινωνία και από την άλλη έτοιμος να παραβεί αυτές τις αρχές για να δοκιμάσει το νέο, το οποίο όμως δεν σημαίνει πως δεν είναι και ανήθικο ή επισφαλές. Όλα αυτά που αφηγείσαι τα νιώθεις σαν να έχεις μεταφερθεί εσύ ο ίδιος στην ίδια την κόλαση, να βράζεις στον πυρετό της πάλης με το κακό και να προσπαθείς να βγεις στην επιφάνεια με αναπνευστήρα το καλό, αναζητάς την αναγέννηση και το φως. Ξαναζείς λοιπόν την Ανθρώπινη Κωμωδία και γεύεσαι έναν αγώνα που είχε ήδη ξεκινήσει με τον Διαφωτισμό, παιδί του οποίου είσαι και εσύ. Εκεί λοιπόν βουτηγμένος μέχρι το κεφάλι με το αντίπαλο δέος και μαχόμενος απέναντι στο τέρας του συναισθηματικού και νοητικού σου κόσμου χτίζεις ένα έργο που μνημονεύεται και θα μνημονεύεται εις το διηνεκές σαν τον χαμένο φάρο της Αλεξάνδρειας να φωτίζει την ανθρωπότητα και να την εμπνέει. Καλή αντάμωση στα όνειρα καλέ μου Γιόχαν!
————————————————————————————–
Ο Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (Johann Wolfgang von Goethe, Φρανκφούρτη, 28 Αυγούστου 1749 – Βαϊμάρη, 22 Μαρτίου 1832) ήταν Γερμανός ποιητής, μυθιστοριογράφος, δραματουργός, θεωρητικός της Τέχνης, φυσιοδίφης και φιλέλληνας. Η οικογένειά του ήταν μια από τις πιο εύπορες στη Φρανκφούρτη και του πρόσφερε πολλές δυνατότητες μόρφωσης. Μέσα από τα σπουδαία έργα του, τόσο τα μυθιστορήματα, τα ποιήματα όσο και τα θεατρικά του έθεσε τον πυρήνα της σκέψης σου γύρω από το αιώνιο ερώτημα της ανθρώπινης ύπαρξης έχοντας μελετήσει πολύ τους Αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους. Υπήρξε από τους κύριους εκπροσώπους του κινήματος του ρομαντισμού που είχε κατακλύσει όλη την Ευρώπη των αρχών του 19ου αιώνα ενώ στα δοκίμιά του θα αναπτύξει όλη την σοφία του και θα εκφραστεί για θέματα τέχνης, αισθητικής και χρωμάτων αποδεικνύοντας τις πολυεπίπεδες γνώσεις του και τα πολλά ενδιαφέροντά του. Ο Φάουστ, το έργο ζωής του, ολοκληρώθηκε με τον δεύτερο τόμο έναν χρόνο πριν από τον θάνατό του, το 1832 στη Βαϊμάρη. Οι τελευταίες του λέξεις ήταν: “Φως, περισσότερο φως” (στα γερμανικά: “Mehr Licht!”).
