Είναι ευχής έργον όταν βιβλία κομβικά που σημάδεψαν την ευρωπαϊκή λογοτεχνία και έχουν εμβληματικό ρόλο στην ιστορία εν γένει επανεκδίδονται και μάλιστα πλήρη. Ο λόγος λοιπόν για τις Ιστορίες του κυρίου Κόινερ του κορυφαίου στο είδος του Μπέρτολτ Μπρεχτ. Είναι ιστορίες που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά πλήρεις και σε νέα μετάφραση από τον σπουδαίο συγγραφέα και μεταφραστή Πέτρο Μάρκαρη. Είναι ο τελευταίος άλλωστε που ανέλαβε και την επιμέλεια της εισαγωγής της έκδοσης με τα διαφωτιστικά και πάντα άρτια και εμπεριστατωμένα σχόλιά του. Είναι ιστορίες που αποκαλύπτουν πολλά για την φιλοσοφία και τον τρόπο σκέψης του Μπρεχτ μα είναι και ιστορίες που αποκρυπτογραφούν, όσο αυτό είναι εφικτό, τον ανθρώπινο νου και τις πράξεις που τον πρεσβεύουν.
Ένας ήρωας του καιρού του, ο κύριος Κόινερ είναι η αντανάκλαση του σύγχρονου ανθρώπου
Ο κύριος Κόινερ δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον Μπρεχτ, ο οποίος και με αυτό το τέχνασμα της αυτοαναφοράς του υπό την μορφή ενός άλλου προσώπου – είναι κάτι που επέλεξαν πολλοί συγγραφείς όπως ο Πεσσόα, ο Κάφκα, ο Ντοστογιέφσκι, ο Φλωμπέρ – για να μπορέσει με μεγαλύτερη άνεση και ευχέρεια να ξεδιπλώσει τις έγνοιες του, τις αγωνίες του και τις ανησυχίες του. Είναι ιστορίες που όπως διαβάζουμε στην έκδοση γράφτηκαν από το 1927 έως και το τέλος της ζωής του, μιας ζωής πολύ άστατης λόγω των κοινωνικών και ιστορικών γεγονότων της περιόδου του μεσοπολέμου και όσων δραματικών ακολούθησαν. Είναι βασική αυτή η παράμετρος καθώς ο άνθρωπος εκείνης της εποχής είναι ένας άνθρωπος σκεπτικός, ταλαιπωρημένος, ένας άνθρωπος που μέσα στην συνολική ανασφάλεια επιζητά την ομαλότητα και το καταφύγιο μιας νηνεμίας.
Ο κόσμος του μεσοπολέμου, ειδικά στη Γερμανία της ανάπηρης δημοκρατίας της Βαϊμάρης μέχρι και την έλευση του Χίτλερ ως ηγέτη των Εθνικοσοσιαλιστών, υπήρξε ένα σταυροδρόμι και ένα ορόσημο για τα όσα διαβάζουμε στον Μπρεχτ. Ο Μπρεχτ με τη γραφή του και τη φιλοσοφική διάθεση που τον διακατέχει θα περιπλανηθεί περί των γεγονότων της εποχής του αλλά όχι μόνο. Ό,τι γράφει είναι μια ανοιχτή πρόσκληση για στοχασμό και συνάμα ένα παράθυρο σε όλα αυτά που απασχολούν το μυαλό του και τον προβληματίζουν. Πολιτικά παιχνίδια, ανθρώπινες σχέσεις, κοινωνικές ανισότητες αλλά και πλήθος ερωτημάτων τριβελίζουν τον διανοούμενο Μπρεχτ και εμείς γινόμαστε κοινωνοί των συλλογισμών του.
Σε μια περίοδο πλείστων πολιτικών αναταράξεων και πολεμικών συγκρούσεων, ο Μπρεχτ καταθέτει με γλαφυρό και αλληγορικό τρόπο σκέψεις, καίριες αναλύσεις για το ρόλο που διαδραματίζουν προσωπικότητες όπως ο Χίτλερ και ο Στάλιν σε έναν κόσμο που πάλλεται και δονείται από αδικία, ανηθικότητα, ενώ βυθίζεται στην ευπιστία και τον λαϊκισμό και για αυτό αυτομαστιγώνεται. Άνθρωποι έρμαια και υποχείρια μιας απάνθρωπης κατάστασης βρίσκονται στα όρια των αντοχών τους και εκφράζουν ανοιχτά την ανησυχία τους και την αγωνία τους για τα μελλούμενα. Με φλογερό και μεστό λόγο πετυχαίνει με όπλο το φιλοσοφικό ειρμό που τον διακατέχει, κληρονομιά από τις αναγνώσεις του Κομφούκιου και του Λάο-Τσε στις οποίες έχει ήδη εμβαθύνει, να ταρακουνήσει συνειδήσεις.
Στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’20 ο Μπρεχτ, ο οποίος έτεινε πάντα προς τα αριστερά, είχε αρχίσει να ασχολείται σοβαρά και συστηματικά με τον μαρξισμό, παράλληλα όμως είχε στραφεί και προς τη μελέτη των Κινέζων κλασικών, τα κείμενα των οποίων μεταφράζονται εκείνη την εποχή από Γερμανούς σινολόγους. Όλα αυτά τον επηρεάζουν και καθώς τα σύννεφα του πολέμου μαζεύονται βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της πνευματικής μάχης. Ο κύριος Κόινερ είναι η φωνή, η αναγκαία φωνή και εκείνο το πρόσωπο μέσω του οποίου ο Μπρεχτ πετυχαίνει τους στόχους του και ξετυλίγει τον πυρήνα των στοχασμών του, εκείνους μέσω των οποίων προσδοκά να επηρεάσει τους σύγχρονούς του. Ο Μπρεχτ αναφέρει χαρακτηριστικά σε μία από τις ιστορίες του: ”Ο κουτός περιμένει πολλά. Αυτός που στοχάζεται λέει λίγα”. Διακατέχεται λοιπόν από τον πόθο για συλλογισμό και αναθεώρηση των πραγμάτων μέσα σε μία εύθραυστη και επισφαλή καθημερινότητα.
Ο λόγος του είναι παρεμβατικός και διαχυτικός, γιατί με οδηγό τη λογοτεχνία πιστεύει πως ο κόσμος αυτός μπορεί να γίνει λίγο καλύτερος εφόσον εισακουστούν οι κραυγές αγωνίας. Περιστρέφει την προσοχή και το ενδιαφέρον του σε καθετί ανθρώπινο, ευαίσθητο θέμα που απασχολεί το άτομο αλλά και το σύνολο. Θα χρειαστεί να πάμε πίσω στον χρόνο για να δούμε πως η ιστορία διδάσκει και η ιστορία είναι αμείλικτη, καθώς ήδη από την εποχή του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, όλα μοιάζουν στη Γερμανία να πηγαίνουν ανάποδα από την λογική. Μετά την ήττα των Γερμανών και την ταπεινωτική συμφωνία για αφοπλισμό της Γερμανίας, ο γερμανικός λαός, αλλά κυρίως η πολιτική τάξη, αναζητούσε μια κάποια εκδίκηση για όλα αυτά που συνέβησαν και οι δύο πρόσφυγες αναφέρονται εμμέσως πλην σαφώς και σε αυτή την παράμετρο.
Ο κύριος Κόινερ σχολιάζει επί διαφόρων θεμάτων και παρεμβαίνει για να τοποθετηθεί προβάλλοντας τις δικές του θέσεις σε έναν κόσμο όπου το ψέμα και η αυταπάτη κυριαρχεί και βασιλεύει. Ο κύριος Κόινερ μοιάζει να είναι εκείνη η φωνή που όλοι επιβραβεύουμε και για την οποία όμως όλοι αδιαφορούμε, μια φωνή που μιλάει την γλώσσα της αλήθειας, μια φωνή που ενοχλεί με τον θόρυβο της γνώμης της και της καυστικής ματιάς πάνω στα ζητήματα. Ο Μπρεχτ με αλληγορίες και συμβολισμούς θυμίζει για λίγο τον Όργουελ στην Φάρμα των ζώων και τον Κάφκα στη Μεταμόρφωση. Με υπέροχο και εύστροφο τρόπο στέκεται απέναντι στις καταστάσεις υψώνοντας την σημαία της σιωπηλής αντίστασης μέσω όμως ενός λόγου που σπάει κόκκαλα.
“Όποιος ασχολείται με τον εαυτό του δεν ασχολείται με τίποτα. Είναι δούλος του τίποτα και άρχοντας του τίποτα”
“Πρέπει να διατηρείς την ψυχραιμία σου ειδικά απέναντι σε φίλους. Αυτό ακριβώς σημαίνει φιλία”
