Δεν είναι καθόλου τυχαίο πως το βιβλίο αυτό του Fergus Hume αποτελεί το πρώτο ευπώλητο στην ιστορία της αστυνομικής λογοτεχνίας, σε βαθμό που να καταστεί πιο δημοφιλές και από τα βιβλία του Κόναν Ντόυλ. Και βέβαια, δεν είναι μόνο ένα αστυνομικό μυθιστόρημα, αλλά ένα κατεξοχήν λογοτεχνικό κόσμημα που συναρπάζει με την αφηγηματική του ποιότητα. Εύσημα στις εκδόσεις Gutenberg και στον μεταφραστή του βιβλίου Κωνσταντίνο Ματσούκα για τη δυνατότητα που προσέφεραν στο ελληνικό κοινό να γνωρίσει έναν άγνωστο σε πολλούς αξιόλογο συγγραφέα. Και η σημαντικότητα του βιβλίου και η διαχρονικότητά του έγκειται και στο γεγονός πως μπορεί να αφηγείται ένα φόνο, αλλά φόνοι εξιχνιάζονται σε πολλά αστυνομικά μυθιστορήματα, τα οποία εξαντλούνται απλά στην εξιχνίαση του φόνου. Εδώ αυτό που ξεχωρίζει είναι η γλώσσα του συγγραφέα, οι γνώσεις του σε σχέση με τη λογοτεχνία, τη μουσική, την ποίηση, τη ζωγραφική, την πολιτική, το παιχνίδι των ονομάτων, είναι ο τρόπος εναλλαγής των υπόπτων που μαγεύει, καθώς και η τάση του συγγραφέα να φιλοσοφεί τη ζωή μέσω των ηρώων του και τέλος η ικανοποίηση της ανάγνωσης ενός βιβλίου που είναι σαν να γράφτηκε χθες, όσο κοινότοπο και αν ακούγεται αυτό.
Μία υπέροχα κεντημένη ιστορία
Πρόκειται για μια ιστορία φαινομενικά απλή, αλλά η δεξιοτεχνία του συγγραφέα είναι τέτοια που ακόμα και ο πιο απαιτητικός αναγνώστης ενθουσιάζεται από την τροπή της υπόθεσης. Βρισκόμαστε στη Μελβούρνη του 19ου αιώνα και ένας φόνος πραγματοποιείται σε μια άμαξα δίχως κανείς να γνωρίζει υπό ποιες συνθήκες, ποιοι εμπλέκονται και τι μπορεί να οδήγησε σε αυτήν την αποτρόπαια πράξη. Ο συγγραφέα,ς μέσα στο ξετύλιγμα και την ορμή της αφήγησής του, η οποία νομοτελειακά θα οδηγήσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα της εξιχνίασης του εγκλήματος, παρέχει στον αναγνώστη την ευκαιρία να αποκτήσει μία πιο ευρεία εικόνα της εποχής και της πόλης. Περιγράφει την κοινωνική πραγματικότητα στην πόλη της Μελβούρνης της εποχής ενώ δρα ως ένας ιμπρεσιονιστής ζωγράφος τύπου Μανέ ή Μονέ προσφέροντάς μας εικόνες των δρόμων και των λεωφόρων, θυμίζοντας έτσι αντίστοιχες περιγραφές του Λονδίνου ή του Παρισιού που βρίσκουμε σε σύγχρονούς του συγγραφείς.
Παράλληλα, η ποιητικότητά του και ο λυρισμός του, που καταφέρνει και εισάγεται εμβόλιμα, μας κερδίζει με κάθε ευκαιρία όταν επιχειρεί να περιγράψει τη φύση και τις συνθήκες που επικρατούν, χαρίζοντάς μας τη δυνατότητα να ζήσουμε επί τόπου ως μάρτυρες όσα συμβαίνουν εκείνη την στιγμή, σαν εμείς οι ίδιοι δηλαδή να είμαστε καθισμένοι σε κάποιο σημείο του δρόμου και να αντικρίζουμε τον ουρανό. “Στην πατρίδα, όσο πλησιάζει ο σκληραγωγημένος ταξιδιώτης στο Εδιμβούργο, τόσο εισχωρεί σ’ ένα κρύο κλίμα με χιονισμένα βουνά και παγωμένα ρεύματα αέρα. Εδώ, όσο πιο βόρεια πάει κάποιος, τόσο το κλίμα ζεσταίνει, μέχρι που φτάνει στο Κουίνσλαντ, όπου κάνει τέτοια ζέστη, που ένας ελευθερόστομος ταξιδιώτης την περιέγραψε κάποτε επιγραμματικά ως “μια πρόβα τζενεράλε της Κόλασης”.
Ένας γλωσσοπλάστης με γνώσεις
Έχοντας διαβάσει στο παρελθόν αξιοπρόσεκτα και επιφανή βρετανικά αστυνομικά μυθιστορήματα του Έντμουντ Κρίσπιν, της Μάργκερυ Άλινγχαμ και της Ντόροθυ Σάιερς – δεν αναφέρω την Αγκάθα Κρίστι που είναι πιο γνωστή – διαπιστώνω πολλές ομοιότητες με τον τρόπο έκφρασης του Hume και τις πολλές αναφορές του σε λογοτεχνικά έργα όπως του Μάρκους Κλαρκ και του Ντισραέλι, σε θεατρικά έργα όπως του Σαίξπηρ, σε ζωγράφους όπως ο Ντορέ, σε μουσικά ακούσματα και διάσημες μπαλάντες της εποχής του, σε ποιητές όπως ο Μπράουνινγκ και ο Λίτον αλλά και σε φιλοσόφους, πολιτικούς όπως ο Λάβατερ και ο Ταυλεράνδρος αντίστοιχα. Όλα αυτά δεν είναι επίδειξη γνώσεων αλλά κατοχή και προσφορά της γνώσης, η οποία επιστρατεύεται για να εμπλουτίσει την αφήγηση. Δεν λείπουν βέβαια και οι θρησκευτικές αναφορές του συγγραφέα που τις χρησιμοποιεί ως παραπομπές και ως διδάγματα για τους αναγνώστες του μέσω των πρωταγωνιστών του, αναφορές για παράδειγμα σε πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης και σε πράξεις Αποστόλων. Και σαφώς το ευφυές και μοναδικό παιχνίδι του με τα ονόματα, για να περιγράψει πρόσωπα χαμηλής μόρφωσης ή απλά για να τα καυτηριάσει, είναι επίσης παροιμιώδης και δεν συναντάται εύκολα, ειδικά στη σημερινή εποχή. Ο συγγραφέας δεν είναι μόνο ένας δεξιοτέχνης της έκφρασης και του λόγου αλλά και ένας άριστος γνώστης, ένας διαβασμένος συγγραφέας και ένας άριστος τεχνίτης που καταφέρνει και χρησιμοποιεί τα καλύτερα υλικά που διαθέτει για να σχηματοποιήσει το συγγραφικό κόσμημα. Η τέχνη της διαμόρφωσης ενός τέτοιου συγγράμματος με τόσες αναφορές και τόσο άρτια γραμμένο είναι ένα από τα μέγιστα επιτεύγματά του.
Επιπρόσθετα σε όλα αυτά, η ίδια η υπόθεση και η επιχείρηση εξιχνίασης της δολοφονίας είναι ιδιαίτερα περίπλοκη, με πολλούς λύτες και πολλές ανοιχτές πληγές που σκόπιμα, αντί να κλείνουν, όλο ανοίγουν δυσκολεύοντας τον αναγνώστη να φτάσει σε ένα ασφαλές συμπέρασμα για το ποιος ή ποια κρύβεται πίσω από την πράξη αυτή. “Στη διάρκεια του τελευταίου τριμήνου έχουμε συχνά σχολιάσει μέσα από τις στήλες μας την εξαιρετικά ασυνήθιστη υπόθεση που είναι πλέον ευρέως γνωστή ως “Τραγωδία στην άμαξα”. Μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι πρόκειται για την πιο ιδιόμορφη υπόθεση που έχει εκδικαστεί από το Ποινικό μας Δικαστήριο και η ετυμηγορία που δόθηκε χθες από τους ενόρκους έχει περαιτέρω περιπλέξει το μυστήριο του ζητήματος”. Εν τω μεταξύ, ο συγγραφέας μάς παρουσιάζει ένα ευρύ φάσμα ανθρώπων που αποκαλύπτει πολλά στοιχεία για την κοινωνία της εποχής του καθώς παρουσιάζει ανθρώπους με διαφορετικά χαρακτηριστικά και προσλαμβάνουσες, κατώτερες και ανώτερες τάξεις, αριστοκρατία και υπόκοσμο, φτωχούς και πλούσιους, μορφωμένους και μη, ένα μωσαϊκό φυσιογνωμιών που θυμίζουν θεατρικό ή κινηματογραφικό έργο. Ο φόνος στην άμαξα βρίσκεται επάξια στο πάνθεον των λογοτεχνικών διαχρονικών βιβλίων που έχουν αφήσει εποχή και ανήκει αδιαμφισβήτητα στην κατηγορία και οικογένεια εκείνων των βιβλίων που η μία ανάγνωση δεν αρκεί.
“Η διπλωματία είναι το λάδι που ρίχνουμε στα ταραγμένα νερά της κοινωνικής, επαγγελματικής και προσωπικής ζωής ͘ και αν μπορείς, με λίγο τακτ, να διαχειριστείς τους ανθρώπους, τότε έχεις πολύ καλές πιθανότητες να πας μπροστά στον κόσμο”
“Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι άνθρωποι στον κόσμο, άνθρωποι που η ζωή τους είναι ένας χρόνιος αγώνας ενάντια στην τρέλα, οι οποίοι όμως τρώνε, πίνουν, συζητούν και περπατούν μαζί με τους υπόλοιπους συνανθρώπους, δείχνοντας το ίδιο χαρωποί και ξέγνοιαστοι με εκείνους”.
