Mary Hilson, Το σκανδιναβικό μοντέλο, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
Η Σκανδιναβία είναι μια σχετικά μικρή και αραιοκατοικημένη περιοχή στο βόρειο περιθώριο της Ευρώπης. Επί αιώνες, και μέχρι σχετικά πρόσφατα, τις σκανδιναβικές χώρες μάστιζαν η φτώχεια κι η μαζική μετανάστευση στο εξωτερικό. Ωστόσο, από τα μέσα του 20ού αιώνα, η Σκανδιναβία αποτελεί αντικείμενο παγκόσμιου θαυμασμού.
Το διεθνές ενδιαφέρον επικεντρώνεται κυρίως στο περίφημο σκανδιναβικό μοντέλο, όπως αυτό εκφράζεται στα πεδία της πολιτικής, της οικονομίας, της κοινωνικής πρόνοιας και των διεθνών σχέσεων. Το σκανδιναβικό μοντέλο είναι σήμερα συνώνυμο της οικονομικής αποτελεσματικότητας, της πολιτικής συναίνεσης και της κοινωνικής αλληλεγγύης, υπό την εγγύηση και στενή καθοδήγηση του κράτους. Η επιτυχία του μοντέλου οδήγησε και τις πέντε σκανδιναβικές χώρες -Σουηδία, Δανία, Φινλανδία, Νορβηγία, Ισλανδία- στην επίτευξη ενός πολύ υψηλού βιοτικού επιπέδου, σε συνθήκες γενικευμένης κοινωνικής ειρήνης. Παρά την επιτυχία του, το σκανδιναβικό μοντέλο υφίσταται στις μέρες μας τις πιέσεις της παγκοσμιοποίησης, της δημογραφικής γήρανσης και της μετανάστευσης. Αρκετοί θεωρούν ότι είναι μοιραίο να παρακμάσει. Για πολλούς, όμως, η ευελιξία που έχει επιδείξει έως τώρα αποτελεί εχέγγυο για το μέλλον – κι αυτό, χάρη στον μοναδικό σκανδιναβικό συνδυασμό ιδεαλισμού και πρακτικού πνεύματος. Το παρόν βιβλίο μελετά τα κύρια γνωρίσματα του σκανδιναβικού μοντέλου και πώς αυτά εξελίχθηκαν την τελευταία πεντηκονταετία, ενώ ταυτόχρονα εξετάζει τις μελλοντικές προοπτικές του. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
Niccolo Machiavelli, Ο ηγεμόνας, Εκδόσεις Κάκτος
Αυτό που θέλει ο λαός είναι πιο τίμιο απ’ αυτό που θέλουν οι μεγάλοι, επειδή μόνο αυτοί θέλουν να καταπιέζουν, ενώ εκείνος μόνο να μην καταπιέζεται.
Το καλύτερο φρούριο που υπάρχει είναι να μην είναι κανείς μισητός στο λαό, γιατί, ακόμα κι αν έχεις φρούρια και ο λαός σε μισεί, δεν θα σε σώσουν.
Οι αδικίες πρέπει να γίνονται όλες μαζί, έτσι ώστε, κρατώντας λιγότερο, να ενοχλούν λιγότερο· και τα ευεργετήματα να γίνονται σιγά-σιγά, για να διαρκεί περισσότερο η γεύση τους. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
David-Henry Thoreau, Πολιτική ανυπακοή, Εκδόσεις Ερατώ
Σε ένα καθεστώς που φυλακίζει άδικα, η θέση του δικαίου είναι στη φυλακή. Δημοσιευμένο για πρώτη φορά το 1849 με τον τίτλο Resistance to the Civil Government, το ηλεκτρικό αυτό κείμενο του Θορώ είναι ίσως το πιο δημοφιλές δοκίμιο της αμερικανικής λογοτεχνίας -πηγή έμπνευσης των ακτιβιστών όλου του κόσμου, από τους Βρετανούς Φαβιανούς έως τον Μαχάτμα Γκάντι και τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, από τους παραδοσιακούς αναρχικούς έως τους κάθε απόχρωσης αγωνιστές της αριστεράς. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
Heinrich Winkler, Βαιμάρη, ανάπηρη δημοκρατία, Εκδόσεις Πόλις
Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης (1918-1933) ήταν το πρώτο δημοκρατικό πολίτευμα στην ιστορία της Γερμανίας. Γεννήθηκε από την ήττα της αυτοκρατορικής Γερμανίας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και πέθανε με την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης αποτέλεσε έργο των μετριοπαθών πολιτικών δυνάμεων της Γερμανίας (Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, Κόμμα του Κέντρου, Φιλελεύθεροι). Αντιμετώπισε την κρυφή ή απροκάλυπτη εχθρότητα των άκρων (Ναζί, Συντηρητικοί Εθνικιστές, Κομμουνιστές). Κλήθηκε να διαχειριστεί μια πρωτοφανή οικονομική κρίση υπό έναν ασφυκτικό διεθνή έλεγχο. Προσέφερε γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη και την άνθηση της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Το ερώτημα παραμένει: Η πτώση της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και η άνοδος του ναζισμού ήταν αναπόφευκτη; Ο H.A. Winkler καταγράφει με επιστημονική ακρίβεια την ιστορική πορεία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, και η νηφάλια αφήγησή του μας επιτρέπει να παρατηρήσουμε τις προφανείς και επικίνδυνες αναλογίες με το σήμερα. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
George Orwell, Για τον εθνικισμό και άλλα δοκίμια, Εκδόσεις Πατάκη
Το δοκιμιακό έργο του Όργουελ -κατά πολλούς εξίσου ενδιαφέρον όσο και το λογοτεχνικό- περιλαμβάνει κείμενα πολιτικής, κοινωνικής και λογοτεχνικής κριτικής, απόψεις για τη γλώσσα και την κουλτούρα, πορτρέτα λογοτεχνικών και άλλων προσωπικοτήτων. Στα κείμενα αυτής της έκδοσης, γραμμένα όλα κατά την ταραγμένη δεκαετία του 1940, ο Όργουελ, με τη χαρακτηριστική του οξυδέρκεια και πολιτική εντιμότητα, αναφέρεται σε τάσεις και φαινόμενα της εποχής του (εκφυλισμό της γλώσσας, “εθνικισμούς”), σε γεγονότα που έζησε από κοντά (Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο), σε πολιτικές και λογοτεχνικές φυσιογνωμίες του 20ού αιώνα (Γκάντι, Μουσσολίνι, Καίσλερ, Χ. Τζ. Ουέλς), μη διστάζοντας να έρθει σε αντιπαράθεση με κυρίαρχες απόψεις για πρόσωπα, καταστάσεις και γεγονότα.
“…ο κομματικός αξιωματούχος που επαναλαμβάνει αδιάκοπα τις ίδιες και τις ίδιες λέξεις δεν απέχει πολύ από μια καλά ρυθμισμένη μηχανή. Μπορεί η φωνή να βγαίνει από τον λάρυγγά του, αλλά το μυαλό του παραμένει ουσιαστικά αμέτοχο, καθώς ακόμα και τις λέξεις που χρησιμοποιεί δεν τις έχει επιλέξει ο ίδιος. …Είναι κάπως σαν τον πιστό που μπορεί να ψέλνει στην εκκλησία έναν ύμνο χωρίς καν να γνωρίζει ή να παρακολουθεί το περιεχόμενό του”. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
Timothy Snyder, Απέναντι στην τυραννία, Εκδόσεις Παπαδόπουλος
Η εκλογή του Τραμπ στην προεδρία της Αμερικής και τα ήδη εμφανή πλήγματα που έχει καταφέρει στη δημοκρατία και στους θεσμούς της έχουν θορυβήσει πολιτικούς, διανοούμενους, επιστήμονες, καλλιτέχνες και πολίτες στις ΗΠΑ και σε όλο τον κόσμο. Ο Τίμοθι Σνάιντερ, ιστορικός που έχει ασχοληθεί με τις πλέον ζοφερές περιόδους της ευρωπαϊκής ιστορίας, έγραψε ένα κατατοπιστικό βιβλίο, που κρούει δυνατά τον κώδωνα του κινδύνου. Μέσα στα είκοσι κεφάλαια του ανατρέχει σε εκατό χρόνια ιστορίας, με σταθμούς την ανάδυση του φασισμού, του ναζισμού και του κομμουνισμού. Δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο πώς εγκαθιδρύθηκαν αυτά τα καθεστώτα, στο πώς επιβλήθηκαν σε λαούς που παρακολουθούσαν σαν υπνωτισμένοι τη μία παραβίαση των δημοκρατικών αρχών μετά την άλλη, στο πώς παρέσυραν απλούς πολίτες και τους μετέτρεψαν σε όργανα των δόλιων σκοπών τους. Το βιβλίο αυτό δείχνει πόσο ανεπαίσθητα, πόσο σταδιακά, χωρίς να γίνει αντιληπτό από την αρχή, μπορεί ένα δημοκρατικό πολίτευμα να απολέσει τους αρμούς του και να διαλυθεί. Η υπονόμευση της δημοκρατίας δεν είναι ποτέ άμεση. Γίνεται με μικρά, ύπουλα βήματα, με την επίκληση της “βούλησης του λαού”, με τη μεταμφίεση του αυταρχισμού σε πράξεις που υποτίθεται ότι απηχούν το κοινό αίσθημα, αλλά αποδεικνύονται καταλυτικές της ελευθερίας. Η επαγρύπνηση όλων μας είναι απαραίτητη. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
Κορνήλιος Καστοριάδης, Η δυνατότητα μιας αυτόνομης κοινωνίας, Εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες
«Στη σημερινή εποχή κηρύσσεται πανηγυρικά ο θρίαμβος του καπιταλισμού, όμως πιστεύω ότι όταν κατακάτσει ο κουρνιαχτός από τα συμβάντα, τότε θα παρατηρήσουμε ότι τα βαθύτερα ζητήματα εξακολουθούν να είναι άλυτα, ότι η φιλελεύθερη καπιταλιστική κοινωνία βυθίζεται, και μαζί μ’ αυτήν ολόκληρη η ανθρωπότητα, που διατρέχει τον κίνδυνο να υποστεί μια μη αναστρέψιμη καταστροφή. Δεν μπορεί να υπάρξει άλλη διέξοδος από το να αφυπνιστούν οι άντρες και οι γυναίκες της Γης και να αποφασίσουν να πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους. Να οικειοποιηθούν δηλαδή ένα πρόταγμα κοινωνικής και ατομικής αυτονομίας. Δεν υπάρχει καμμία εγγύηση ότι αυτό θα συμβεί, αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτε άλλο παρά να εργαστούμε για να αφυπνιστούν». Ο Κορνήλιος Καστοριάδης ταξίδεψε στην Λατινική Αμερική και συγκεκριμένα στο Μεξικό και στην Αργεντινή για να παρουσιάσει το έργο του που είναι ιδιαίτερα γνωστό τόσο στα οριζόντια κινήματα όσο και στους ψυχαναλυτικούς κύκλους, δίνοντας διαλέξεις και συνεντεύξεις.
Η διάλεξη και οι δύο συνεντεύξεις που περιέχονται στο ανά χείρας βιβλίο και μέχρι τώρα κυκλοφορούσαν μόνο στα ισπανικά, παρουσιάζονται για πρώτη φορά στα ελληνικά. Αποτελούν μια περιεκτική παρουσίαση της σκέψης του στοχαστή της κοινωνικής και ατομικής Αυτονομίας ο οποίος, μέχρι το τέλος της ζωής του και παρά την επέλαση του γενικευμένου κομφορμισμού και της συνεπαγόμενης απάθειας του πληθυσμού, επέμενε να τονίζει ότι ο μετασχηματισμός της κοινωνίας προς την κατεύθυνση της πραγματικής ελευθερίας και της ισότητας είναι δυνατός. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
Giovanni Sartori, Η δημοκρατία σε 30 μαθήματα, Εκδόσεις Μελάνι
Ο παλαίμαχος Ιταλός διανοητής Τζοβάννι Σαρτόρι μας παραδίδει τριάντα σύντομα και απλά μαθήματα για τη δημοκρατία: Τι είναι “δήμος”; Τι είναι “λαός”; Ποια πολιτική ονομάζουμε ρεαλιστική και σε τι διαφέρει από τον κόσμο των ιδεών; Ποιος είναι ο ρόλος της ουτοπίας στη ζωή των πολιτών; Ο Τζοβάννι Σαρτόρι, πάντοτε μετριοπαθής και, την ίδια στιγμή, ανυποχώρητος στις ιδέες του, περιγράφει τις σύγχρονες ψευδαισθήσεις περί άμεσης δημοκρατίας, ισότητας και πολυπολιτισμικότητας. Ανάμεσα στα ζητήματα που θίγει είναι τα όρια της ελευθερίας, οι διαφορές (και οι ομοιότητες) μεταξύ δεξιάς και αριστεράς, η λειτουργία των επιλεγόμενων “αγορών”, η ιδεολογία της πολιτικής ορθότητας και το γιατί η δημοκρατία είναι το καλύτερο πολίτευμα. Πρόκειται για ένα βιβλίο που αποσαφηνίζει συγκεχυμένες έννοιες (π.χ. ποια είναι η διαφορά μεταξύ πλουραλισμού και πολυπολιτισμικότητας;) και που μπορεί να λειτουργήσει ως εγχειρίδιο του καλού πολίτη. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
John Maynard Keynes, Δύο αναμνήσεις από το Μπλουμσμπέρυ, Εκδόσεις Άγρα
Άνθρωπος με μεγάλη καλλιέργεια, ο οικονομολόγος Τζων Μέυναρντ Κέυνς διέθετε έξοχο συγγραφικό ταλέντο για να εξιστορήσει αναμνήσεις, να σκιαγραφήσει πορτραίτα, να περιγράψει ιστορικά γεγονότα. Τα δύο κείμενα που διάβασε στους φίλους του του κύκλου του Μπλούμσμπερυ το αποδεικνύουν περίτρανα. Ο ίδιος υπήρξε από τους στυλοβάτες της ομάδας μαζί με τη Βιρτζίνια Γούλφ, η οποία είχε εκφράσει τον θαυμασμό της για τις λογοτεχνικές αρετές που αποκάλυπτε σε αυτές τις περιπτώσεις. Το πρώτο κείμενο, Δρ Μέλχιορ: ένας ηττημένος εχθρός, αφηγείται το παρασκήνιο των διαβουλεύσεων που προηγήθηκαν της υπογραφής της Συνθήκης των Βερσαλλιών το 1919. Ο Κέυνς συμμετείχε ως ένας εκ των Άγγλων επιτετραμμένων. Πρόκειται για μια σπάνια και συναρπαστική περιγραφή της τέχνης της διπλωματικής διαπραγμάτευσης, η οποία διαβάζεται σαν μυθιστόρημα. Το δεύτερο κείμενο, Τα νεανικά μου πιστεύω, αναφέρεται στα φοιτητικά χρόνια του Κέυνς στο Κέημπριτζ, γύρω στα 1900, και στις απαρχές του κύκλου του Μπλούμσμπερυ. Είναι τα χρόνια μαθητείας ενός ελεύθερου πνεύματος. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου).
Alexis de Tocqueville, Η δημοκρατίας στην Αμερική, Εκδόσεις Στοχαστής
Ο Αλέξης ντε Τοκβίλ υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους πολιτικούς στοχα-στές του 19ου αιώνα και ένας από τους αυθεντικότερους και πιο βαθυστόχαστους εκφραστές της φιλελεύθερης παράδοσης. Το έργο του χαρακτηρίζεται από διορατικότητα, δύναμη γενίκευσης, ρωμαλέο ύφος, συγκρατημένη αισιοδοξία, επιφυλακτικότητα, αδιόρατη νοσταλγία και έντονη κριτική ενός κόσμου που χάνεται.
Από τους μελετητές του θεωρείται ταυτόχρονα αριστοκράτης, κοινωνιολόγος, ιστορικός, αστός, χριστιανός, αγνωστικιστής, πολιτικός φιλόσοφος. Ο Τζων Στιούαρτ Μιλλ, ο αυθεντικότερος εκφραστής του κλασικού φιλελευθερι-σμού, γράφει για την Δημοκρατία στην Αμερική: “Το αγγλικό κοινό τώρα γνωρίζει και διαβάζει το πρώτο φιλοσοφικό βιβλίο που έχει ποτέ γραφτεί για τη Δημοκρατία, όπως αυτή εκδηλώνεται στη σύγχρονη κοινωνία”. Και πράγματι το έργο αυτό, αν και γραμμένο ένα και πλέον αιώνα πριν, εξακο-λουθεί να παραμένει σημείο αναφοράς για την πολιτική σκέψη της εποχής μας, διατηρώντας την φρεσκάδα, την στιλπνότητα της σκέψης και την προφητική ματιά του δημιουργού του.
Στις σελίδες του ο αναγνώστης θα βρει όχι μόνον ένα πανοραμικό πίνακα των αφετηριακών στοιχείων που συγκροτούσαν το νεαρό – τότε – αμερικανικό έθνος, όχι μόνον εκτεταμένες αναλύσεις για το σύστημα δημοκρατικής διακυβέρνησης, την δικαστική εξουσία και το ομοσπονδιακό σύνταγμα, όχι μόνο σημαντικές παρατηρήσεις για τους Ινδιάνους και την αναπόφευκτη εξαφάνισή τους, όχι μόνον εκπληκτικής διαύγειας αναφορές για τον πολυθρησκευτικό, πολυπολιτισμικό και πολυγλωσσικό χαρακτήρα της ανοιχτής αυτής κοινωνίας, αλλά και βαθείς στοχασμούς για την ισότητα και την ελευθερία ως θεμελιακές αξίες της δημοκρατίας, τις σχέσεις ισότητας-ελευθερίας και τις δυνατότητες συμβιβασμού τους. Με αυτή την έννοια το έργο αυτό ξεπερνά την αμερικανική περίπτωση και καθίσταται μια γενική και ολοκληρωμένη ανάλυση της δημοκρατίας στις μέρες μας. (Από την παρουσίαση της έκδοσης).