Ο Φραντς Κάφκα στην Μεταμόρφωση περιγράφει έναν δεσποτικό και αυταρχικό πατέρα, την εικόνα του οποίου ο ήρωας αδυνατεί να απεμπολήσει καθώς τον έχει στοιχειώσει αυτή η πατρική μορφή η οποία τα πάντα καταδυναστεύει. Απέναντι στον σπασμένο του καθρέφτη και το ρημαγμένο του εγώ αντιπαλεύει ένα alter ego μήπως και σώσει αυτό καθαυτό το εγώ του. Έτσι, επιστρατεύει όλα εκείνα τα όπλα που θα τον καταστήσουν βράχο και όχι έρμαιο του εαυτού του έτοιμο να τον κατασπαράξουν οι αναμνήσεις και η τρομοκρατία της συνείδησής του που πυροβολείται συνεχώς από πυρά εσωτερικής φύσης και ενδοοικογενειακής τρομοκρατίας. Σε αυτή την λογική και με όρους αρχαίας ελληνικής τραγωδίας κινείται και πορεύεται και ο Χουάν Ρούλφο στο εκπληκτικό Πέδρο Πάραμο, όπου ο Γκρέγκορ του Κάφκα αντικαθίσταται από τον γιο Χουάν Πρεσιάδο και εδώ η δημόσια υπηρεσία είναι η Κομάλα, ο τόπος όπου είναι συνυφασμένος με την χαμένη πια μητρική μορφή.
Η επιστροφή σε έναν τόπο μαρτυρικό με την ανάμνηση τραγικών προσώπων
Πρόκειται αναμφίβολα για μια συγκινησιακά φορτισμένη ιστορία, για ένα μυθιστόρημα που ενέχει τόσο κοινωνικά όσο και πολιτικά μηνύματα σε ένα Μεξικό που βάλλεται πανταχόθεν από αστάθεια και αβεβαιότητα, μια αβεβαιότητα που καθρεφτίζεται και στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή. Προσπαθεί με νύχια και με δόντια να βγει από τον βούρκο στον οποίο τον κατακρημνίζει για να πνιγεί η ανάμνηση ενός τυραννικού πατέρα, παλεύει να βγει στην επιφάνεια και να ανασάνει, να αναπνεύσει τον αέρα που θα του δώσει ο διωγμός από την ψυχή του εκείνης της τόσο τρομακτικής πατρικής παράστασης. Το Πέδρο Πάραμο είναι ένα μυθιστόρημα εξαιρετικά δυνατό σε συγκινήσεις, έχει γοτθικά στοιχεία καθώς τα φαντάσματα του παρελθόντος επανέρχονται για να αποκτήσουν μια δεύτερη ζωή και ο πρωταγωνιστής, έρμαιό τους και όμηρός τους, κάνει το παν για να μπορέσει να συνομιλήσει με το παρελθόν και να λύσει μια για πάντα τις διαφορές. Είναι ένας αρχαίος ελληνικός μύθος που ξαναζωντανεύει εδώ, εκείνος της επιστροφής στον κάτω κόσμο και ο διάλογος με τους νεκρούς.
Στην εξαιρετικά διαφωτιστική εισαγωγή του βιβλίου, το οποίο μεταφέρεται στην μεγάλη οθόνη ως παραγωγή του Νετφλιξ για όσους επιθυμούν να το παρακολουθήσουν, η μεταφράστρια Έφη Γιαννοπούλου αναφέρει τα εξής πολύ ενδιαφέροντα: «Το έργο του μοιάζει να είναι ένα βήμα – τεράστιο και πολύ σημαντικό – που πατά στην παράδοση του μεξικανικού μυθιστορήματος της επανάστασης, για να τη συνδέσει όμως με το μοντερνισμό και να γίνει πρόδρομος του ρεύματος της λατινοαμερικανικής σκέψης που έμεινε γνωστό με το όνομα «φιλοσοφία του αμερικανικού ή του μεξικανικού». Η σπουδαία Σούζαν Σόνταγκ από την πλευρά της θα επισημάνει πως το Πέδρο Πάραμο είναι ένα κλασικό βιβλίο με όλη τη σημασία του όρου. Είναι ένα βιβλίο που αναδρομικά φαίνεται σαν να έπρεπε να γραφτεί. Είναι ένα βιβλίο που επηρέασε βαθύτατα τη δημιουργία λογοτεχνίας και συνεχίζει να αντηχεί σε άλλα βιβλία. Είναι πράγματι όλα αυτά που λειτουργούν στο κορυφαίο αυτό μυθιστόρημα του 20ου αιώνα, είναι μια ελεγεία στην ανθρώπινη φύση που μπορεί να λειτουργήσει τόσο θετικά αλλά όπως αποκαλύπτεται και εδώ τόσο τραγικά.
Στο μυθιστόρημα αυτό συμπορεύονται και δρουν παράλληλα πολλοί συμβολισμοί και εικόνες του νεαρού Ρούλφο που είδε την οικογένειά του να διαμελίζεται από νωρίς άρα η εικόνα του θανάτου παίζει πρωταρχικό και άκρως καθοριστικό ρόλο στο γεγονός που τον οδήγησε να γράψει το Πέδρο Πάραμο. Ο θάνατος είναι πρωταγωνιστικός, είναι κυρίαρχος, είναι αυτός που έχει αποδομήσει τα σπλάχνα του νεαρού Χουάν Πρεσιάδο, όλο το χωριό της Κομάλα είναι ένας κρανίου τόπος, μυρίζει παντού άρωμα θανάτου και όλα κινούνται πάνω σε έναν ιστό αναμνήσεων. Ο ίδιος ο Ρούλφο εξάλλου σε μια συνέντευξή του που παρατίθεται στο τέλος της έκδοσης αναφέρεται στα βιώματά του, αυτά που αποτέλεσαν τη δαμόκλειο σπάθη της νεότητάς του: «Ίσως στο βάθος να υπάρχει κάτι που δεν υπάρχει με εμφανή τρόπο στην επιφάνεια του μυθιστορήματος. Εγώ έζησα μια πολύ σκληρή, πολύ δύσκολη παιδική ηλικία. Μια οικογένεια που διαλύθηκε πολύ εύκολα σε έναν τόπο που καταστράφηκε ολοκληρωτικά. Από τον πατέρα μου και τη μητέρα μου, συμπεριλαμβανομένων και όλων των αδελφών του πατέρα μου, όλοι δολοφονήθηκαν».
Τα παραπάνω λόγια δεν είναι τυχαία, αντλούνται από τον πόνο και την οδύνη των Μεξικανών από την ισπανική κυριαρχία, από το μένος των κατακτητών που άφησαν πίσω τους καμένη γη, σαν εκείνη την λεηλασία των Περσών στην προκλασσική Αθήνα, άρα δεν ξεπερνιέται εύκολα αυτή η καταστροφή και το αίμα που χύθηκε τόσο άδικα. Το Πέδρο Πάραμο είναι ένα μυθιστόρημα βαθιά αυτοαναφορικό με την έννοια πως οι αλληγορίες και οι συμβολισμοί είναι πανταχού παρούσες και παρόντες, οι αναμνήσεις ενός τόπου λεηλατημένου είναι το άρμα στο οποίο έχει δεθεί η σκέψη του Χουάν Ρούλφο, σαν την Τροία που ζει το πένθος της από την επέλαση των Αχαιών. Κεντρικός ήρωας δεν είναι ο ίδιος ο Πέδρο Πάραμο και το εξηγεί αυτό ο ίδιος ο Ρούλφο: «Στην πραγματικότητα είναι το χωριό. Είναι ένα νεκρό χωριό όπου ζουν μονάχα ψυχές, όπου όλα τα πρόσωπα είναι νεκρά, ακόμα κι αυτός που αφηγείται είναι νεκρός. Επομένως δεν υπάρχει όριο μεταξύ χώρου και χρόνου. Οι νεκροί δεν έχουν χώρο και χρόνο. Δεν κινούνται ούτε μέσα στο χρόνο ούτε μέσα στο χώρο. Γι’ αυτό και έτσι όπως εμφανίζονται, έτσι και εξαφανίζονται. Και μέσα σ’ αυτόν το σκοτεινό κόσμο, υποτίθεται πως οι μόνοι που επιστρέφουν στη γη είναι οι ψυχές, οι ψυχές εκείνων των νεκρών που πέθαιναν αμαρτωλοί». Το μεγαλείο του μυθιστορήματος αυτού είναι το διάβασμα του λογοτεχνικού παρελθόντος καθώς ο Ρούλφο φαίνεται να έχει διαβάσει και Γκόγκολ και Ντοστογιέφσκι προσδίδοντας όμως τη δική του πολύ ιδιαίτερη σφραγίδα κληροδοτώντας ένα μεγαλειώδες κείμενο.
«{…}Η μητέρα μου, που έζησε την παιδική της ηλικία και τα καλύτερά της χρόνια σ’ ετούτο το χωριό και που εντέλει δεν κατάφερε ούτε καν να έρθει να πεθάνει εδώ {…}»
