Πρόκειται αδιαμφισβήτητα για ένα από τα πιο εμβληματικά και τα πιο ρηξικέλευθα κείμενα της παγκόσμιας εργογραφίας καθώς αγγίζει το πολιτικό, το ιστορικό, το φιλοσοφικό και το κοινωνικό μέσα από μια αφήγηση ενός ανθρώπου που έζησε την ιστορία όντας μέσα στις εξελίξεις και όχι ως εξωτερικός παρατηρητής. Ο Μακιαβέλι έχει παρεξηγηθεί από πολλούς που χρησιμοποιούν εσφαλμένα το όνομά του για να δηλώσουν και να υπονοήσουν ένα κάποιο είδος δολοπλοκίας ή και συνωμοσίας, κάτι που σαφώς και δεν ισχύει επ’ ουδενί. Αυτό καθίσταται σαφές μέσα από αυτό το εγχειρίδιο γνωριμίας με τον κορυφαίο στοχαστή που έβαλε τη σφραγίδα του στα γράμματα και στην πολιτική σκέψη. Αναμφίβολα, ο ηγεμόνας αποτελεί ένα από τα πιο εμβληματικά βιβλία στην ιστορία των αιώνων και είναι ένα βιβλίο που γράφεται από τον Νικολό Μακιαβέλι ως οδηγός διακυβέρνησης και οδηγός δημοκρατίας σε άστατους καιρούς. Σε αυτό, καταγράφει όλες του τις σκέψεις περί της ορθής ηγεμονίας τόσο σε καιρούς ειρήνης όσο και πολέμου, απόψεις που ποτέ δεν έγιναν αποδεκτές και σεβαστές, ποτέ δεν εισακούστηκαν από την φλωρεντινή πολιτική τάξη της εποχής του.
Ένας πεφωτισμένος από τα παλιά που δεν παύει να εμπνέει τον ηγεμόνα του σήμερα
Ο Ηγεμόνας αποτελεί πυξίδα ορθής χρήσης της εξουσίας με βάση όσα βέβαια ίσχυαν πριν από 500 χρόνια περίπου αν και πολλά από αυτά που ισχυρίζεται και αναφέρει ο Μακιαβέλι δεν έχουν αλλάξει ιδιαίτερα. Ωστόσο, σήμερα που οι καιροί έχουν αλλάξει και οι εξουσίες είναι άλλου τύπου κάποια από τα στοιχεία του λόγου του αποτελούν περισσότερο ιστορικές αναφορές παρά παραδείγματα για τον σύγχρονο πολιτικό ηγεμόνα. Είναι όμως πάντα σοφές οι απόψεις του και πάντα διαχρονικές, ειδικά όταν χρησιμοποιεί παραδείγματα από την αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, καθώς η δική του εποχή με εκείνες τις περιόδους δεν απέχουν και πολύ και άρα ο λόγος του είναι ακριβής και πολύτιμος, φωτεινός και ξεκάθαρος. Εξάλλου, είναι διεξοδική η μελέτη του περί της αρχαιότητας κάτι που αποδεικνύεται περίτρανα και στο παρακάτω απόσπασμα.
Ο Μακιαβέλι πρέπει να μελέτησε τους Αρχαίους Έλληνες αλλά και Ρωμαίους συγγραφείς και φιλοσόφους όπως για παράδειγμα τον Θουκυδίδη αλλά και το Μάρκο Αυρήλιο καθώς τόσο αυτοί όσο και πολλοί άλλοι είχαν ήδη μιλήσει και καταθέσει τις απόψεις τους για αυτό το μέγα ζήτημα στα δικά τους γραπτά. Ο Μακιαβέλι, πρωτοπόρος και ρηξικέλευθος για την εποχή του αλλά και για κάθε εποχή, είναι ο συγγραφέας,, εκτός από τον Ηγεμόνα και των όχι και τόσο γνωστών στο ευρύ κοινό Φλωρεντινών ιστοριών, ιστοριών που αποτυπώνουν ανάγλυφα την μακραίωνη ιστορία της πόλης της Φλωρεντίας αλλά και της ευρύτερης περιοχής μέσα από τα μάτια ενός σπουδαίου στοχαστή. Φιλόδοξος και πολυμήχανος σαν Οδυσσέας υφαίνει ήδη τον ιστό της πολιτικής του αναρρίχησης με υπομονή και στρατηγική που πολλοί θα ζήλευαν για να καταδείξει στους ανθρώπους πώς θα πρέπει να κινούνται πολιτικά με στόχο το κοινό καλό.
Απευθύνεται στον Λορέντσο τον Μεγαλοπρεπή του Πέτρου των Μεδίκων και σε αυτόν αναφέρεται προτείνοντάς του τρόπους ώστε να βελτιώσει τον τρόπο που κυβερνά και να είναι πιο αποτελεσματικός αλλά και δίκαιος. «…δε βρήκα ανάμεσα στα αγαθά μου κάτι που να εκτιμώ περισσότερο από τη γνώση των πράξεων μεγάλων ανδρών, την οποία απέκτησα χάρη στη μακρά εμπειρία μου των σύγχρονων καταστάσεων και τη συνεχή μελέτη της αρχαιότητας · γεγονότα τα οποία μελέτησα και στοχάστηκα επί μακρόν και τώρα, συγκεντρωμένα σ’ έναν μικρό τόμο, στέλνω στην Εξοχότητά σας. Και μολονότι κρίνω το έργο ανάξιο του μεγαλείου Σας, ευελπιστώ ότι θα το δεχτείτε χάρη στην ευγένειά Σας, θεωρώντας ότι δεν μπορώ να σας κάνω καλύτερο δώρο από το να σας δώσω τη δυνατότητα να μάθετε σε σύντομο χρονικό διάστημα όσα έμαθα στη διάρκεια πολλών χρόνων με κόπους και κινδύνους». Είναι εξαιρετικά επιτυχημένος και λεπτός ο τρόπος με τον οποίο απευθύνεται στον Λορέντσο, είναι κοφτερός και αιχμηρός όντας συγχρόνως ευγενής και καθωσπρέπει στο ύφος του. Δυστυχώς, όμως δεν εισακούστηκε γιατί οι αλήθειες που ξεστομίζει είναι δύσκολα εφαρμόσιμες στην πολιτική που είναι η τέχνη του εφικτού. Στοχαστικός και εμπνευσμένος, με φιλοσοφημένες απόψεις και στιβαρές μπορεί και γράφει αυτό το τόσο ουσιώδες κείμενο χωρίς φόβο αλλά με πάθος.
Ο Μακιαβέλι είναι από αυτούς που μιλάει χωρίς να κρατά προσχήματα και για αυτό ο λόγος του είναι απεχθής στο περιβάλλον του. Με όπλο και μοχλό την αρχαία σκέψη ξεδιπλώνει το κουβάρι των πολέμων και των συγκρούσεων για να συγκρουστεί ο ίδιος με την ανάγκη για προσφυγή σε συρράξεις. Ο ίδιος παρουσιάζεται ώριμος όσο ποτέ και τα όσα καταγράφει αποτελούν αδιαμφισβήτητα κληρονομιά και παρακαταθήκη για το πώς αξίζει να κυβερνάται ο κόσμος και το πώς οι ηγεμόνες οφείλουν να δρουν και να συμπεριφέρονται για το καλό της κοινωνίας και της πόλης τους. Ο Μακιαβέλι είναι πανούργος και οξυδερκής, είναι εκείνος που γράφει “γεννήθηκα φτωχός και έμαθα να μοχθώ σκληρά προτού γλεντήσω”. Ζυγίζει τις καταστάσεις και φροντίζει να “χτυπήσει” την κατάλληλη στιγμή για να αδράξει την ευκαιρία που γνωρίζει πως θα του δοθεί, είναι η τέχνη, η δική του τέχνη αυτή.
Ο Γάλλος συγγραφέας Ζαν Ζιονό, τον οποίο αναφέρει ο Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης στο διαφωτιστικό επίμετρο, είχε γράψει για τον Μακιαβέλλι τα παρακάτω εξαιρετικά ενδιαφέροντα: «Ξέρει να μιλάει τη γλώσσα της πιάτσας, να κάνει κουτουράδες, να σκάει στα γέλια, ν’ απολαμβάνει τα πραγματικά πλούτη […] Του αρέσει πολύ το ανοιχτό σύκο · τι χρειάζονται οι λεπτολογίες και οι επιλογές μια και οι συκιές δε λείπουν κι όλα τα σύκα τελικά ανοίγουν από μόνα τους με μόνη τη δύναμη του ήλιου;». Ο Μακιαβέλι λοιπόν είναι ένας διανοούμενος άνθρωπος με στρατηγική αλλά και ανθρώπινο πρόσωπο, μια φυσιογνωμία ξεχωριστή και μοναδική και ένα από τα πιο σημαντικά κείμενά του εκτός από τον ηγεμόνα που αξίζει να μελετηθεί είναι Ο λόγος του για την πρώτη δεκαετία του Τίτου Λίβιου, ο οποίος Ρωμαίος αυτοκράτορας προσπάθησε να εφαρμόσει στη Ρώμη ένα είδος δημοκρατίας.
«Δεν θέλω να παραβλέψω ένα σημαντικό θέμα, ένα λάθος από το οποίο οι ηγεμόνες προστατεύονται δύσκολα, αν δεν είναι ιδιαίτερα συνετοί και δεν ξέρουν να επιλέγουν σωστά: το να έχουν κοντά τους κόλακες, από τους οποίους κάθε Αυλή είναι γεμάτη. Δυστυχώς οι άνθρωποι ευαρεστούνται τόσο με τον εαυτό τους και με τις πράξεις τους, έτσι ώστε να εξαπατώνται και να προστατεύονται δύσκολα από αυτή την πανούκλα, κι αν δεν προστατευτούν, διατρέχουν τον κίνδυνο να τους περιφρονήσουν»
