Άουσβιτς. Η πόλη φάντασμα που ο χρόνος σταμάτησε, η πόλη όπου ακόμα και σήμερα, 85 χρόνια από τότε, μυρίζει καμμένη σάρκα και εξόντωση αθώων ανθρώπων. Ο τόπος στον οποίο κάποιοι παρανοϊκοί αποφάσισαν να στρατοπεδεύσουν τα πιο εγκληματικά τους όνειρα για χειραγώγηση αθώων ανθρώπων απλά και μόνο με βάση τη διαφορετικότητά τους. Ένας τόπος μνήμης σήμερα που πάντα θα μας θυμίζει τι συνέβη εκείνα τα δραματικά χρόνια, τότε που ολόκληρα τρένα διέσχιζαν την Ευρώπη για να καταλήξουν τόσο εκεί όσο και σε άλλα στρατόπεδα συγκέντρωσης για να εξολοθρεύσουν ανθρώπινες ψυχές που δεν είχαν φταίξει σε κάτι, το μόνο για το οποίο θα λογοδοτούσαν με το θάνατό τους ήταν η φυλή τους. Το Άουσβιτς, το οποίο γεωγραφικά τοποθετείται δυτικά της πόλης της Κρακοβίας μόλις 60χλμ, από το 1979 αποτελεί μέρος των Μνημείων Παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Η ιστορία της ανθρωπότητας έχει πολλά παραδείγματα φρίκης και αποτροπιασμού, ίσως η ιστορία αυτών των χώρων “αποθήκευσης” ανθρώπων για την εξόντωσή τους να βρίσκει όμοιά της την Ιερά Εξέταση στην Αναγέννηση και την πυρά στον Μεσαίωνα, τότε που αθώοι άνθρωποι καίγονταν ζωντανοί με το πρόσχημα μιας κάποιας φανταστικής αιρετικής δράσης.
Αναμνήσεις και μαρτυρίες από έναν τόπο τραγωδίας όπου η ανθρωπιά έγινε συντρίμμια
Ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν με πλήρη συναίσθηση του βάρους του τόπου αυτού και της μνήμης που το συνοδεύει αφηγείται σε αυτό το δοκίμιο όλα εκείνα τα στοιχεία που μένουν χαραγμένα μέσα μας ως ιστορικό πια γεγονός. Παράλληλα, προσπαθεί να ερμηνεύσει τα όσα έλαβαν χώρα σε εκείνους τους χαλεπούς καιρούς και αναλύει με τον πολύ δικό του προσωπικό τρόπο τα συμπεράσματα αυτής της ανελέητης πράξης. Οι αναφορές του σε μαρτυρίες ανθρώπων που γλίτωσαν από το μαρτύριο εκείνο δεν μπορούν να μην αποτελέσουν σημείο αναφοράς γιατί σε κάθε τραγωδία, όπως αυτή, υπάρχουν πάντα ανατριχιαστικές αφηγήσεις και λεπτομέρειες οι οποίες αποκαλύπτονται εν ευθέτω χρόνω. Οι άνθρωποι αυτοί, που είδαν τις ζωές τους να σβήνουν μέσα στα κελιά και στα κρεματόρια όπως οι Άγιοι που θυσιάστηκαν για τις ιδέες τους αιώνες πριν, έχουν καταθέσει συγκλονιστικά λόγια: «Από την πλευρά μου είχα αποφασίσει πως ό,τι κι αν μου συνέβαινε δεν θα αφαιρούσα τη ζωή μου. Ήθελα να τα δω όλα, να τα ζήσω όλα, να τα βιώσω όλα, να τα κρατήσω όλα μέσα μου. Για ποιον σκοπό, δεδομένου ότι δεν θα είχα ποτέ τη δυνατότητα να ουρλιάξω στον κόσμο εκείνα που ήξερα; Απλώς επειδή δεν ήθελα να βγω από τη μέση, δεν ήθελα να καταπνίξω τον μάρτυρα που θα μπορούσα να γίνω».
Ο Αγκάμπεν με φιλοσοφική διάσταση και αναφερόμενος σε στοχαστές όπως ο Καντ, ο Χέγκελ και άλλοι, ξεδιπλώνει τις σκέψεις του για ένα γεγονός που σημάδεψε την ανθρωπότητα και στοίχισε εκατομμύρια ζωές εις το όνομα μιας ιδεολογίας, μιας ομάδας «ανθρώπων», οι οποίοι στην ουσία πειραματίστηκαν και ανέπτυξαν ολόκληρο εργαστήριο εξολόθρευσης ανθρώπων χωρίς να συναισθάνονται πως αυτό που έπραξαν ήταν έγκλημα. Ακόμα και στις δίκες τους, αυτοί οι εγκληματίες δεν μπόρεσαν να παραδεχτούν πως όσα με μέθοδο και στρατηγική εφάρμοσαν ήταν στην πραγματικότητα επιλήψιμα και άρα καταδικαστέα. Επέμειναν χωρίς ίχνος μετάνοιας, με ψυχρό αίμα και χωρίς καμία συναίσθηση των πράξεών τους σε όσα φρικτά είδαν το φως της δημοσιότητας και τα υπερασπίστηκαν με ζήλο σαν αυτές οι πράξεις τους να ήταν κάτι το απόλυτα φυσιολογικό.
Μια άλλη διάσταση των όσων συνέβησαν εκείνα τα χρόνια είναι πως όσοι επέζησαν ουσιαστικά το πέτυχαν, ασυναίσθητα βέβαια, εις βάρος κάποιων άλλων. Είναι σαν τα χαρακώματα όπου λίγοι βγαίνουν ζωντανοί είτε από τύχη είτε από την ίδια τους τη μοίρα. Το πεπρωμένο των επιζώντων ήταν αυτό και μάλλον ήταν γραμμένο και καθορισμένο, ωστόσο δεν παύει αυτό να σημαίνει πως το γεγονός πως επέζησαν δεν βάραινε την συνείδησή τους καθώς είδαν ιδίοις όμμασι ανθρώπους να καίγονται, να δολοφονούνται και να ψυχορραγούν ενώπιόν τους χωρίς οι ίδιοι να μην μπορούν να βοηθήσουν. «Δεν είναι δυνατόν να έχεις επιζήσει από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και να μη νιώθεις ενοχή όντας τόσο απίστευτα τυχερός, ενώ εκατομμύρια άλλοι πέθαναν και μάλιστα πολλοί μπροστά στα μάτια μας {…} Στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήμασταν υποχρεωμένοι να βλέπουμε μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο, την καταστροφή των συντρόφων, νιώθοντας ότι, αν και ήταν παράλογο, θα έπρεπε να επέμβουμε και συνεπώς νιώθαμε ένοχοι που δεν το είχαμε κάνει και, κυρίως, για κάθε στιγμή που ο θάνατος δεν μας είχε αγγίξει».
Σε κάθε περίπτωση, το Άουσβιτς είναι ένα γεγονός ως όλον, ένα γεγονός πως δεν πρέπει να ξεχαστεί και το οποίο θα μείνει και πρέπει να μείνει χαραγμένο στην μνήμη όλων ώστε να μην επαναληφθούν στο μέλλον τέτοιας μορφής αποτρόπαιες πράξεις που κανένας νους δεν μπορεί να χωρέσει. Δυστυχώς, τόσες δεκαετίες μετά η ανθρωπότητα μοιάζει να μην έβαλε μυαλό και να συνεχίζονται εγκλήματα πολέμου σε πολλές γωνιές του κόσμου, άνθρωποι να εξοντώνονται στο όνομα θρησκείας, πολιτικής ή άλλης ιδεολογίας. Όλοι αυτοί, οι εκατομμύρια άνθρωποι, ανάμεσά τους Πολωνοί, Σοβιετικοί, Εβραίοι, Ρομά και πολλοί άλλοι, οι οποίοι στα κρεματόρια και στους θαλάμους αερίων έπεσαν θύματα κάποιων ψυχοπαθών που διψούσαν για βία και αίμα, σήμερα τιμώνται και μνημονεύονται χάρη σε βιβλία όπως αυτό, το οποίο είναι μια γροθιά στο στομάχι. Ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν, με σοβαρότητα και εμπεριστατωμένη επιστημονική προσέγγιση, επιβεβαιώνει πως η συλλογική μνήμη συντηρείται μέσα από πονήματα που αναδεικνύουν τους προβληματισμούς και ξετυλίγουν το κουβάρι των τότε εξελίξεων μέσα από ένα ιδιαίτερο πρίσμα. Οι ψυχολογικές, πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις μιας τέτοιας ανάλογης φρίκης δεν μπορούν και δεν πρέπει να αποσιωπώνται για κανέναν λόγο, κάθε προσθήκη βιβλιογραφική είναι αναγκαία και επιβεβλημένη.
«Πεθαίνουν; Αποβιώνουν. Εξολοθρεύονται. Πεθαίνουν; Γίνονται κομμάτια της αποθήκης της βιομηχανίας πτωμάτων. Πεθαίνουν; Ρευστοποιούνται ανεπαισθήτως στα στρατόπεδα εξόντωσης […] Αλλά να πεθαίνεις σημαίνει να υφίστασαι τον θάνατο της ύπαρξής σου. Να μπορείς να πεθάνεις σημαίνει να είσαι ικανός γι’ αυτήν την αποφασιστικής καρτερία»
